.'h^ ■sKS^ ^ /; ^-^ r BEQUEST QF REV. CANON SCADD/NG, D. D. TORONTO, 1901 LL '^^^^^ • . ^^^^'^ QUINTUS 1855 HOEATIUS ELACGUS. LJC.r/MiliviLiMi/sL Liunnni. LONDON : BELL AND DALDY, FLEET STREET. MDCCCLV, ADVERTISEMENT. It is well known that tlie Koman Poets drew many of their images from the works of art, especially Greek, with which tliey were so familiar. The design of this Volume is to put hefore the readers of Horace a few good specimens of the source from which many of his expressious are no doubt derived ; as well as to provide an Edition of a favourite Author, with appropriate and suggestive embellishments. The Illustrations have been selected cliiefly for the purpose of throwing light upon the test, and the few that have been chosen for their own artistic excellence will be fonnd for the most part to Ulustrate allusions in the Author. The Text is printed lirom the editions of Mr. Madeane, published in the Bibliotheca Classica and Grammar School Classics. In the notes of the former of these editions, some of the Hlustrations in tliis volume are alluded to and explained. The Drawings have been made by Mr. T. D. Scott, and the Engravings esecuted under liis superintendence. May, 18j5. LIST OF ILLUSTRATIONS. PAG£ Imperial EiGLE, from the Gahinet of Vienna, in the possessioH of tJie HoKsc of Austria from the tinie of Rodolphe II. Collas, Tresor de Numismatique Tiile lIoRACE, Tassie^s Oeins vii Head of Augustus, from Cabinet of FUrrencc, Collas, Tresor de Numismitique 3 Mekcukjus flyijjg, /*w« a rivlurc i/i t/tc Valicun, Spcncc's Pobj- mctis, T\.U 'J LIST OF ILLUSTRATIONS. PAGE Venus Makina, Recueil de Pierres Gravees, Paris, 1732 ... 5 Gkaces dancing, Spence, Pl. 7 7 "Epfjiris i^vx^^irofJLiros, from BartoWs Sep. de Nason, Pl. 8, Spence, P1.40 12 AuGUSXUS ENTHRONED, from a Gem in ihe Imperial Cabinet of Vienna, Collas, Trisor de Numismaiique 15 MiNERVA WITH ^Gis, from Majfei^s Gems, vol. ii. p. 68, Spence, P1.4 17 Bellekophon training Pegasus, from a Cornelian, Spence^s Polymetis, p. 308 2G JupiTEK ■wiTH FuLMEN, llamiltorHs Vasea 31 roRTUNA AND Mercukius, « Gemfrom Monfaugon, vol. i. Pl. 70, 2, Spence, Pl. 15 32 Spes, a Medal of Pescennius Ni(/er, Speiice, Pl. 22 33 FiDES, a Medal of Vcspasian, Spence, PI. 21 33 CupiD AND BuTTERTLY, Tossie^s Gems 36 Aj?ollo, Agostmi, Gemme Antichi, Pl. 107, Part 1 46 Female dancing, Pompeii, p. 132 48 Zeus overcoming the GiANTs,/ro»» a Cameo, Miiller, Denkmaler. 56 Car of Baccuus, Agostini, Oem. Ant. Pl. 179, Part 1 61 JuNO Matrona, Stattte in the Villa Mattei ai Bome, Spence, Pl. 3 . 65 Fauns sacriticing a Goat TO Liber, Agoslini, Gem. Ant. Pl. 141. 71 Necessitas, Spence, Pl. 23 83 Bacchante, Agostini, Gem. Ant. Pl. 135, Part 1 86 CuPiD ON DoLPHiN, Tassie^s Gems 92 Ganymede, Staiue in the Vatican, Miiller 97 NiLVS, a Staiue in tJie Belvidere at Bome, Spence,l^l.Zl . . . . 110 lnTEii, a 3Iedalof Trajan, Speiice, VI. Sl 111 Akion, Tassics Gcms 112 Magnus Annus, a3/«W o/i/«rfnrt//, iS)^t«t<;, 1'1. 27 113 LIST OF ILLUSTRATIONS. PAGE fomiTVDO, a 3fedal qf Jfadrtan, Spence, Tl. 21 115 PUDICITIA, a Medal of Herennia Eiruscilla, Spence, Pl. 21 . . . 115 Pax, Medal of Titus, Spence, Pl. 22 116 Eagle guahding nEE, Nest, Agostini, Gem. Ant. Pl. 197, Part I. . 1] 8 MiMES or THE Early Time, ■nriTn WoMAJf playing the Double TiBiA, EamltorCs Vases 164 Mercurius oitering his Puese to Pudicitia, who refuses it — ^Mercurius intimates that he is going, and will not REPEAT HIS OFFER, SpCtlCC, Pl. 15 176 Bellonarius vtith Image of Bellona — LusTRATiON, Agostini, Gem.Ant.'£\.Yt\,Yaxtl 181 AucTUMNUS, Agostini, Gem. Ant. Pl. 147, Part 1 191 RuDlARius, a Gem, Eecueil de Pierres Gravees 201 The Aldobrandini Marriage, /row a painting foundin theBaths ofTitus 204 Gknius, with Chlamis, leaning on a Column of Fortune, KamiUoiCs Vases 211 JuNO Mammjea, a Medal of Julia, Spence, Pl. 23 214 Genius, a Medal of Nero, Spence, Pl. 23 214 Victoria, a Medal of Galba, Spence, Pl. 23 229 The youthful Dionysus with a Chlamys, holding in HIS Right Hand a Thybsus, and in his Left a Vase, into WHicH A Bacchante, partially draped, is pouring WiNE — Statues of Hercules and Mercury on Altars, AND FiGURES 0? SlLENUS AND A SaTYR AT THE SiDES, Mailer, Denkmaler 233 SlLTANUS, from a Sepulchral Lamp in Bartoli^s Luc. Ant. Part II. Pl. 26, Spence, Pl. 35 237 Orgies of Bacchus — Men with Chlamydes, Torches and TyMPANA — GeNIUS CROWNING A WoMAN WHO IS PLAYING DOUBLE TlBIA AND WEARING TUNIC WITH FlOWFRJ!, TtamiltorCs Vases 250 LIST OF ILLUSTRATIONS. PAOE LiBATiON. — (1.) Principal figure with olive branch and patera. (3.) Priest, with basket of meal, {niola salia,) and wine in a jug. (3.) Priest, with bowl full of wine to pour on the altar, chanting the pr.Hyers, (4) to the music of a female playing the double tibia. (5.) Bellows on the side of the altar, by the pedestal of a column. All the men with toga but uo tunic, woman with palla, all with naked feet and garlands. nami//on's Vases •••51 Q. HORATII FLACCI CARMINUM LIBEE I. I. Maecenas atavis edite regibiis O et praesidium et dulce decus meum, Simt quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse juvat, metaque fervidis Evitata rotis, palmaque nobilis. Terrarum dominos evehit ad Deos, Hunc si mobilium turba Quiritium Certat tergeminis tollere honoribus ; Illum si proprio condidit liorreo Quidquid de Libycis verritur areis. Gaudentem patrios findere sarculo Agros Attalicis conditionibus Nunquam dimoveas, ut trabe Cypria Myrtoum pavidus nauta secet mare. Luctantem Icariis fluctibus Africum Mercator metuens otium et oppidi Laudat rura sui ; mox reficit rates Quassas indocilis pauperiem pati. IIORATII ILACCI Est qui nec veteris pocula Massici Nec partem solido demere de die Spemit, nunc viridi membra sub arbuto Stratus, nunc ad aquae lene caput sacrae. Mxiltos castra juvant et lituo tubae Permixtus souitus bellaque matribus Detestata. Manet sub Jove frigido Venator tenerae conjugis immemor, Seu visa est catulis cerva fidelibus, Seu rupit teretes Marsus aper plagas. Me doctarum hederae praemia frontium Dis miscent superis ; me gelidum nemus Nympharumque leves cum Satjris chori Secernunt populo, si neque tibias Euterpe cohibet nec Polyhymnia Lesboum refugit tendere barbiton. Quod si me lyricis vatibus inseris, Sublimi feriam sidera vertice. II. Jam satis terris nivis atque dirae Grandinis misit Pater, et nibente Dextera sacras jaculatus arces Terruit Urbem, Terruit gentes, grave ne rediret Secukim PyiThae nova monstra questae, Omne cum Proteus pecus egit altos Visere montes, Piscium et summa genus haesit ulmo Nota quae sedes fuerat cokmibis, Et superjecto pavidae nataruiit Aequore damae. CARMINUM I. 2. Vidimus flavum Tiberim retortis Littore Etrusco violenter vmdis Ire dejectum monumenta regis Templaque Vestae ; Iliae dum se nimium querenti Jactat ultorem, vagus et sinistra Labitur ripa Jove non probante u- xorius amnis. Audiet cives acuisse ferrum Quo graves Persae melius perirent ; Audiet pugnas vitio parentum Eara juventus. Quem vocet divum populus ruentis Imperi rebus ? prece qua fatigent Virgines sanctae minus audientem Carmina Vestam ? Cui dabit partes scelus expiandi Juppiter 1 Tandem venias precamur Nube candentes humeros amictus Augur ApoUo ; HOKATII rLACOI Sive tu mavis, Erycina ridens, Quam Jocus oircum volat et Cupido ; Sive neglectum genus et nepotes Respicis auctor, Heu uimis longo satiate ludo, Quem juvat clamor galeaeque leves Acer et Mauri peditis cruentum Vultus in hostem; Sive mutata juvenem figura Ales in terris imitaris, almae Filius Maiae, patiens vocari Caesaris ultor : Serus in caelum redeas diuque Laetus intersis populo Quirini ; Neve te nostris vitiis iniquum Ocior aura CARMINUM I. 3, ToUat : hic magnos potius triumphos, Hic ames dici pater atque princeps, Neu sinas Medos equitare inultos Te duce, Caesar. III. Sic te diva potens Cypri, Sic fratres Helenae lucida sidera, Ventorumque regat pater, Obstrictis ahis praeter lapyga : Navis, quae tibi creditum Debes Virgilium, finibus Atticis HORATII FLACCI Reddas incolumem precor, Et serves animae dimidium meae. Illi robur et aes triplex Circa pectus erat qui fragilem truci Commisit pelago ratem Primus, nec timuit praecipitem Africum Decertantem Aquilonibus, Nec tristes Hyadas, nec rabiem Noti, Quo non arbiter Hadriae Major, tollere seu ponere vult freta. Quem Mortis timuit gradum Qui siccis oculis moustra natantia, Qui vidit mare turgidum et Infames scopulos Acroceraunia 1 Nequicquam deus abscidit Prudens Oceano dissociabili Terras si tamen impiae Non tangenda rates transiliunt vada. Audax omnia perpeti Gens humana ruit per vetitum nefas. Audax lapeti genus Ignem fraude mala gentibus intulit. Post ignem aetheria domo Subductum macies et nova febrium Terris incubuit cohors, Semotique prius tarda necessitas Leti corripuit gradum. Expertus vacuum Daedalus aera Pennis non homini datis ; Pennipit Acheronta Herculeus labor. Nil mortalibus ardui est ; Caelum ipsum petimus stultitia, neque Per nostrum patimur scelus Iracunda Jovem ponere fulmina. CARMINUM I. 4. IV. SoLViTUR acris hiems grata vice veris et Favoni, Trahuntque siccas machinae carinas, Ac neque jam stabulis gaudet pecus aut arator igni ; Nec prata canis albicant pruinis. Jam Cytherea choros ducit Venus imminente Luna, Junctaeque Nymphis Gratiae decentes Altemo terram quatiunt pede, dum graves Cyclopum Vulcanus ardens urit officinas. Ximc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto Aut flore terrae quem ferunt sohitae. Nunc et in umbrosis Fauno decet immolare hicis, Seu poscat agnam sive malit haedum. HORATII FLACCI Pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabemas Regumque turres. 0 beate Sesti, Vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. Jam te premet nox fabulaeque Manes Et domus exilis Plutonia : quo simul mearis, Nec regna vini sortiere talis Nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet juventus Nunc omnis et mox virgines tepebunt. Quis multa gracilis te puer in rosa Perfusus liquidis urget odoribus Grato, Pyrrha, sub antro ? Cui flavam religas comam Simplex munditiis ? Heu quoties fidem Mutatosque deos flebit et aspera Nigris aequora ventis Emirabitur insolens Qui nunc te fruitur credulus aurea ; Qui semper vacuam, semper amabilem Sperat nescius aurae Fallacis. Miseri quibus Intentata nites ! Me tabula sacer Votiva paries indicat uvida Suspendisse potenti Vestimenta maris deo. VI. ScRiBERis Vario fortis et hostium Victor Maeonii carminis alite, Quam rem cunque ferox navibus aut equis Miles te duce gesserit : CARMINUM I. 7. Nos, Agrippa, neque haec dicere nec gravem Pelidae stomachum cedere nescii Nec cursus duplicis per mare Ulixei Nec saevam Pelopis domum Conamur tenues grandia, dum pudor Imbellisque lyrae Musa potens vetat Laudes egregii Caesaris et tuas Culpa deterere ingeni. Quis Martem tunica tectum adamantina Digne scripserit aut pulvere Troico Nigrum Merionen aut ope Palladis Tydiden superis parem ? Nos convivia, nos •proelia virginum Sectis in juvenes unguibus acrium Cantamus vacui, sive quid urimur Non praeter solitum leves. VII. Laudabunt alii claram Rhodon aut Mytilenen Aut Epheson bimarisve Corinthi Moenia vel Baccho Thebas vel ApoUine Delphos Insignes aut Thessala Tempe. Sunt quibus unum opus est intactae PaUadis urbem Carmine perpetuo celebrare et Undique decerptam fronti praeponere oUvam. Plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos ditesque Mycenas. Me nec tam patiens Lacedaemon Nec tam Larissae percussit campus opimae, Quam domus Albuneae resonantis Et praeceps Anio ac Tiburni lucus et uda MobiUbus pomaria rivis. Albus ut obscuro deterget nubila caelo Saepe Notus neque parturit imbres 10 HOIIA.TII FLACCI Perpetuo, sic tu sapiens finire memento Tristitiam vitaeque labores . Molli, Plance, mero, seu te fulgentia signis Castra tenent seu densa tenebit Tiburis umbra tui. Teucer Salamina patremque Cum fugeret tamen uda Lyaeo Tempora populea fertur viuxisse corona, Sic ti*istes affatus amicos : Quo nos cunque feret melior fortuna parente Ibimus, o socii comitesque. Nil deaperandum Teucro duce et auspice Teucro ; Certus enim promisit Apollo Ambiguam tellure nova Salamina futuram. O fortes pejoraque passi Mecum saepe viri, nunc vino pellite curas ; Cras ingens iterabimus aequor. VIII. Lydia, dic, per omnes Te deos oro, Sybarin cixr properas amando Perdere ; cur apricum Oderit campum patiens pulveris atque soliij ? Cur neque militaris Inter aequales equitat, Gallica nec lupatis Temperat ora frenis ? Cur timet flavum Tiberim tangere ? Cur olivum Sanguine viperino Cautius vitat, neque jam livida gestat armis Bracliia saepe disco, Saepe trans finem jaculo nobilis expedito? Quid latet , ut marinae Filium dicimt Thetidis sub lacrimosa Trojae Funera ne virilis Cultus in caedem et Lycias proriperet catervas ? CAEMINUM I. 9, 10. 1 1 IX. ViDES ut alta stet nive candidum Soracte, nec jam sustineant onus Silvae laborantes geluque Flumina constiterint acuto. Dissolve frigus ligna super foco Large reponens, atque benignius Deprome quadrimum Sabina, O Thaliarche, merum diota. Permitte divis cetera, qui simul Stravere ventos aequore fervido Deproeliantes nec cupressi Nec veteres agitantur omi. Quid sit futurum cras fuge quaerere, et Quem Fors dierum cunque dabit lucro Appone, nec dulces amores Sperne puer neque tu choreas, Donec virenti canities abest Morosa. Nunc et campus et areae Lenesque sub noctem susurri Composita repetantur hora ; Nimc et latentis proditor intimo Gratus puellae risus ab angulo, Pignusque dereptum lacertis Aut digito male pertinaci. X. Mercuri facunde nepos Atlantis, Qui feros ciiltus hominum recentum Voce formasti catus et decorae More palaestrae, 12 HORATU FLACCI Te canam magni Jovis et deoram Nuntium curvaeque lyrae parentem, Callidum quidquid placuit jocoso Condere furto. Te boves olim nisi reddidisses Per dolum amotas puerum minaci Voce dum terret, viduus pharetra Risit ApoUo. Quin et Atridas duce te superbos Ilio dives Priamus relicto Thessalosque ignes et iniqua Trojae Castra fefellit. Tu pias laetis animas reponis Sedibus virgaque levem cocrces Aurea turbam, superis deorum Gratus et imis. CARMINUM I. 11, 12. 13 XI. Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi Finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios Tentaris numeros. Ut melius quidquid erit pati, Seu plures hiemes seu tribuit Juppiter ultimam, Quae nimc oppositis debilitat pumicibus mare Tyrrbenum. Sapias, vina liques, et spatio brevi Spem longam reseces. Dum loquimur fugerit invida Aetas : carpe diem quam minimum credula postero. XII. QuEM virum aut heroa lyra vel acri Tibia sumis celebrare, Clio, Quem deum ? Cujus recinet jocosa Nomen imago Aut in umbrosis Heliconis oris Aut super Pindo, geUdove in Haemo Unde vocalem temere insecutae Orphea silvae Arte matema rapidos morantem Fluminum lapsus celeresque ventos, Blandum et auritas fidibus canoris Ducere quercus 1 Quid prius dicam solitis parentis Laudibus, qui res hominum ac deorum, Qui mare ac terras variisque mundum Temperat horis ? Unde nil majus generatur ipso, Nec viget quidquam simile aut secundum Proximos iUi tamen occupavit Pallas honores. 14 HOKATII FLACCI Proeliis audax neque te silebo Liber, et saevis inimica Virgo Beluis, nec te, metuende certa Phoebe sagitta. Dicam et Alciden puerosque Ledae, Hunc equis, illum superare pugnis Nobilem ; quorum simul alba nautis Stella refiUsit. Defluit saxis agitatus humor, Concidunt venti fugiuntque nubes, Et minax, quod sic voluere, ponto Unda recumbit. Romulum post hos prius an quietum PompiU regnum memorem an superbos Tarquini fasces dubito, an Catonis Nobile letum. Reguhim et Scauros, animaeque magnae Prodigum PauUum superante Poeno, Gratus insigni referam Camena, Fabriciumque. Hunc et incomptis Curium capilhs , Utilem bello tuht et Camillum Saeva paupertas et avitus apto Cum lare fundus. Crescit occulto velut arbor aevo Fama Marcelh ; micat inter omnes Julium sidus velut inter ignes Luna minores. Gentis humanae pater atque custos Orte Saturno, tibi cura magni Caesaris fatis data : tu secundo Caesare regnes. lUe, seu Parthos Latio imminentes Egerit justo domitos triumpho Sive subjectos Orientis orae Seras et Indos, CARMINUM I. 13. Te minor latum reget aequus orbem ; Tu gravi curru quaties Olympum, Tu parum caatis inimica mittes Fulmina lucis. 15 XIII. CuM tu, Lydia, Telephi Cervicem roseam, cerea Telephi Laudas brachia, vae meum Fervens difl&cili bile tumet jecur. Tum nec mens mihi uec color Certa sede manet, humor et in geuas Furtim labitur, arguens Quam lentis penitus macerer ignibus. Uror, seu tibi candidos Turparunt humeros immodicae mero HORATII FLACCI Rixae, sive puer furens Impressit memorem dente labris notam. Non, si me satis audias, Speres perpetuum dulcia barbare Laedentem oscula, quae Venus Quinta parte sui nectaris imbuit. Felices ter et amplius Quos irrupta tenet copula, nec malis Divulsus querimoniis Suprema citius solvit amor die. XIV O NAVis, referent in mare te novi riuctus ! O quid agis ? Fortiter occupa Portum. Nonne vides ut Nudum remigio latus Et malus celeri saucius Africo Antennaeque gemant ac sine funibus Vix durare carinae Possint imperiosius Aequor ? .. Non tibi sunt integra lintea, Non di, quos iterum pressa voces malo. Quamvis Pontica pinus, Silvae filia nobilis, Jactes et genus et nomen inutile ; Nil pictis timidas navita puppibus Fidit. Tu, nisi ventis Debes ludibrium, cave. Nuper soUicitum quae mihi taedium, Nunc desiderimn curaque non levis, Interfasa nitentes Vites aequora Cycladas. CAKMINUM 1. 15. 17 XV. Pastor cum traheret per freta navibus Idaeis Helenen perfidus hospitam, Ingrato celeres obruit otio Ventos ut caneret fera Nereus fata : Mala ducis avi domxim Quam multo repetet Graecia milite, Conjurata tuas rumpere nuptias Et regnum Priami vetus. Heu heu quantus equis, quantus adest viris Sudor ! quanta rnoves funera Dardanae Genti ! Jam galeam Pallas et aegida Currusque et rabiem parat. Nequicquam Veneris praesidio ferox Pectes caesai'iem grataque feminis C ]S HORATII FLACCI Imbelli cithara carmina divides ; Nequicquam thalamo graves Hastas et calami spicula Cnosii Vitabis strepitumque et celerem sequi Ajacem ; tamen heu serus adulteros Crines pulvere collines. > Non Laertiaden exitium tuae Genti, non Pylium Nestora respicis ? Urgent impavidi te Salaminius Teucer et Sthenehis sciens Pugnae, sive opus est imperitare equis Non auriga piger ; Merionen quoque Nosces. Ecce furit te reperire atrox Tydides mehor patre, Quem tu servus uti vallis in altera Visum parte lupum graminis immemor SubUmi fugies moUis anheUtu, Non hoc poUicitus tuae. Iracunda diem proferet lUo Matronisque Phrygum classis AchiUei ; Post certas hiemes uret Achaicus Ignis lUacas domos. XVI. O MATRE pulchra fiUa pulchrior, Quem criminosis cunque voles modum Pones iambis, sive flamma Sive mari Ubet Hadriano. Non Dindymene, non adytis quatit Mentem sacerdotum incola Pythius, Non Liber aeque, non acuta Sic geminant Corybantes aera Tristes ut irae, quas neque Noricus Deterret ensis nec mare uaufragum CiRMINIJIH I. 17. 19 Nec saevus ignis nec tremendo Juppiter ipse ruens tumultu. Fertur Prometheus, addere principi Limo coactus jiarticulam undique Desectam, et insani leonis Vim stomacho apposuisse nostro. Irae Thyesten exitio gravi Stravere, et altis urbibus ultimae Stetere causae cur perirent Funditus imprimeretque mui-is Hostile aratrum exercitus insolens. Compesce mentem : me quoque pectoris Tentavit in dulci juventa Fervor et in celeres iambos Misit furentem ; nimc ego mitibus Mutare quaero tristia, dum mihi Fias recantatis amica Opprobriis animumque reddas. XVII. Velox amoenum saepe Lucretilem "IMutat Lycaeo Faimus et igneam Defendit aestatem capellis Usque meis liluviosque ventos. Impune tutum per nemus arbutos Quaerunt latentes et thyma deviae Olentis uxores mariti, Nec virides metuunt colubras Nec Martiales Haediliae lupos, Utcunque dulci, Tyndari, fistula VaUes et Usticae cubantis Levia personuere saxa. Di me tuentur, dis pietas mea Et Musa cordi est. Hic tibi copia 20 HORATII FLACCI Manabit ad plenum benigno Rm-is honorum opulenta comu. Hic in reducta valle Caniculae Vitabis aestus et fide Teia Dices laborantes in uno Penelopen vitreamque Circen; Hic innocentis pocula Lesbii Duces sub umbra, nec Semeleius Cum Marte confundet Thyoneus Proelia, nec metues protervum Suspecta Cyrum, ne male dispari Incontinentes injiciat manus Et scindat haerentem coronam Crinibus immeritamque vestem. XVIII. NuLLAM, Vare, sacra vite prius severis arborem Circa mite solum Tiburis et moenia Catili. Siccis omnia nam dura deus proposuit, neque Mordaces aliter difFugiunt sollicitudines. Quis post vina gravem militiam aut pauperiem crepat ? Quis non te potius, Bacche pater, teque, decens Venus ? At ne quis modici transihat munera Liberi Centaurea monet cum Lapithis rixa super mero DebeUata, monet Sithoniis non levis Euius, Cum fas atque nefas exiguo fine libidinum Discernunt avidi. Non ego te, candide Bassareu, Invitum quatiam, nec variis obsita frondibus Sub divum rapiam. Saeva tene cum Berecyntio Comu tympana, quae subsequitur caecus Amor sui Et toUens vacuum phis nimio Gloria verticem, Arcanique Fides prodiga, perlucidior vitro. CARMINUM I. 19, 20. XIX. i\lATER saeva Cupidinum Thebanaeque jubet me Semeles puer Et lasciva Licentia Finitis animum reddere amoribus. Urit me Glicerae nitor Splendentis Pario marmore purius ; Urit grata protervitas Et vultus nimium lubricus adspici. In me tota ruens Venus Cyprum deseruit, nec patitur Scythas Et versis animosum equis Parthum dicere nec quae nihil attinent. Hic vivum mihi caespitem, hic Verbenas, pueri, ponite thuraque Bimi cum patera meri : Mactata veniet lenior hostia. XX. ViLE potabis modicis Sabinum Cantharis Graeca quod ego ipse testa Conditum levi, datus in theatro Cum tibi plausus, Care Maecenas eques, ut paterni Fluminis ripae simul et jocosa Redderet laudes tibi Vaticani Montis imago. Caecubum et prelo domitam Caleno Tu bibes uvam : mea nec Falernae Temperant vites neque Formiani Pocula coUes. 22 HORATII PLACCI XXI. DiAN AM tenerae dicite virgines, Intonsum, pueri, dicite Cynthium Latonamque supremo Dilectam penitus Jovi. Vos laetam fluviis et nemorum coma, Quaecunque aut gelido prominet Algido Nigris aut Erymantlii Silvis aut viridis Cragi ; Vos Tempe totidem toUite laudibus Natalemque, mares, Delon ApoUinis, Insignemque pharetra Fraternaque humenim lyra. Hic bellum lacrimosum, hic miseram famem Pestemque a populo et principe Caesare in Persas atque Britannos Vestra motus aget prece. XXII. Integer vitae scelerisque purus Non eget Mauris jaculis neque arcu Nec venenatis gravida sagittis, Fusce, pharetra, Sive per Syrtes iter aestuosas Sive facturus per inhospitalem Caucasum vel quae loca fabulosua Lambit Hydaspes. Namque me silva lupus in Sabina, Dum meam canto Lalagen et ultra Terminum curis vagor expeditis, Fugit inermem, CAEMINUM I. 23, 24, 23 Quale portentum neque militaris Daunias latis alit aesculetis, Nec Jubae tellus generat leonum Arida nutrix. Pone me pigris ubi nulla campis Arbor aestiva recreatur aura, Quod latus mundi nebulae malusque Juppiter urget ; Pone sub curru nimium propinqui Solis in terra domibus negata : Dulce ridentem Lalagen amabo, Dulce loquentem. XXIII. ViTAS binnuleo me similis, Cbloe, Quaerenti pavidam montibus aviis Mati'em non skie vano Aurarum et siliiae metu. Nam seu mobilibus veris inhorruit Adventus foliis seu virides rubum Dimovere lacertae, Et corde et genibus tremit. Atqui non ego te tigris ut aspera Gaetulusve leo frangere persequor: Tandem desine matrem Tempestiva sequi viro. XXIV. Qdis desiderio sit pudor aut modus Tam cari capitis ? Praecipe lugubres Cantus, Melpomene, cui liquidam pater Vocem cum cithara dedit. ^i HORATII ¥LACCI Ergo Quinctilium perpetuus sopor' Urget ! cui Pudor et Justitiae soror Incorrupta Fides nudaque Veritas Quando \illum inveniet parem 1 Multis ille bonis flebilis occidit, NuUi flebilior quam tibi, Virgili. Tu frustra pius heu non ita creditimi Poscis Quinctilium deos. Quodsi Threicio blandius Orpheo Auditam moderere arboribus fidem, Non vanae redeat sanguis imagini, Quam virga semel horrida Non lenis precibus fata recludere Nigro compulerit Mercuriiis gregi. Durum : sed levius fit patientia Quidquid corrigere est nefas. XXV. Parcius junctas quatiunt fenestras Ictibus crebris juvenes protervi, Nec tibi somnos adimunt, amatque Janua limen, Quae prius multum facilis movebat Cardines ; audis minus et minus jam : " Me tuo longas pereunte noctes, Lydia, dbnnis 1" Invicem moechos anus arrogantes Flebis in solo levis angiportu, Thracio bacchante magis sub inter- lunia vento, Cum tibi flagrans amor et libido Quae solet matres furiare equorum Saeviet circa jecur ulcerosum, Non sine questu CARMINUM 1. 26, 27. Laeta quod pubes hedera virente Gaudeat pulla magis atque myrto, Aridas frondes hiemis sodali Dedicet Hebro. XXVI. M TJSis amicus tristitiam et metus Tradam protervis in mare Creticum Portare ventis, quis sub Arcto Rex gelidae metuatur orae, Quid Tiridaten terreat unice Securus. 0, quae fontibus integris Gaudes, apricos necte flores, Necte meo Lamiae coronam, Pimplea dulcis ! Nil sine te mei Prosunt honores : hunc fidibus novis, Huuc Lesbio sacrare plectro Teque tuasque decet sorores. XXVII. Natis in usum laetitiae scyphis Pugnare Thracum est : tollite barbarum Morem, verecundumque Bacchum Sanguineis prohibite rixis ! Vino et lucernis Medus acinaces Immane quantum discrepat : impium Lenite clamorem, sodales, Et cubito remanete presso ! Vultis severi me quoque sumere Pai-tem Falerni ? Dicat Opimtiae Frater Megillae quo beatus Vuhiere, qua pereat sagitta. 26 HORATII FLACCI Cessat voluntas 1 Non alia bibam Mercede. Quae te cunque domat Veuus Non embescendis adui-it Ignibus ingenuoque semper Amore peccas. Quidquid habes age Depone tutis auribus. — Ah miser, Quanta laborabas Charybdi, Digne puer mehore flamma ! Quae saga, quis te solvere Thessahs Magus venenis, quis poterit deus ? Vix illigatum te triformi Pegasus expediet Chimaera. CARMI]S'UM I. 28. 27 XXVIII. Te maris et terrae numeroque carentis arenae Mensorem cohibent, Archyta, Pulveris exigui prope litus parva Matinum Munera, nec quidquam tibi prodest Aerias tentasse domos animoque rotimdum Percurrisse polum morituro. Occidit et Pelopis genitor, conviva deorum, Tithonusque remotus in auras Et Jovis arcanis Minos admissus, habentque Tartara Panthoiden iterum Orco Demissum, quamvis clipeo Trojana refixo Tempora testatus nihil ultra Nervos atque cutem morti concesserat ati-ae, Judice te non sordidus auctor Naturae verique. Sed omnes ima manet nox Et calcanda semel via leti : Dant aUos Furiae torvo spectacula Marti ; Exitio est avidum mare nautis ; Mixta senum ac juvenum densentiu: funera, nullum Saeva caput Proserpiua fugit. Me quoque devexi rapidus comes Orionis Illyricis Notus obruit undis. At tu, nauta, vagae ne parce maJignus arenae Ossibus et capiti inhumato Pai^ticulam dare : sic quodcunque minabitur Eurus Fluctibus Hesperiis Venusinae Plectantur silvae te sospite, multaque merces Unde potest tibi defluat aequo Ab Jove Neptunoque sacri custode Tarenti. Negligis immeritis nocituram Postmodo te natis fraudem committere 1 Fors et Debita jura vicesque superbae 28 HORATII FLACCI Te maneant ipsum : precibus non linquar inultis, Teque piacula nuUa resolvent. Quamquam festinas non est mora longa ; licebit Injecto ter pulvere curras. XXIX. Icci, beatis nunc Arabum invides Gazis, et acrem militiam paras Non ante devictis Sabaeae Regibus, horribilique Medo Nectis catenas Quae tibi virginum Sponso necato barbara serviet ] Puer quis ex aula capiUis Ad cyathum statuetur unctis, Doctus sagittas tendere Sericas Arcu patemo ? Quis neget arduis Pronos relabi posse rivos Montibus et Tiberim reverti, Cum tu coemptos undique nobUis Libros Panaeti Socraticam et domum Mutare loricis Hiberis PoUicitus meliora teudis ? XXX. O Venus, regina Cnidi Paphique, Sperne dilectam Cypron, et vocantis Thure te multo Glycerae decoram Transfer in aedem. Fervidus tecum puer et solutis Gratiae zonis properentque Nymphae Et parum comis sine te Juventas Mercuriusque. CARMINUM I. 31, o2. XXXI. QuTD dedicatum poscit Apollinem Vates ? quid orat de patera novum Fundeus liquorem ? Non opimae Sardiniae segetes feraces, Non aestuosae grata Calabriae Armenta, non aurum aut ebur Indicum, Non rura quae Liiis quieta Mordet aqua taciturnus amnis, Premant Calena falce quibus dedit Fortuna vitem, dives et aureis Mercator exsiccet culuUis Vina Syra reparata merce, Dis carus ipsis, quippe ter et quater Anno revisens aequor Atlanticum Impune. Me pascunt olivae, Me cichorea levesque malvae. Frui paratis et valido mihi, Latoe, dones et precor integra Cum mente, nec turpem senectam Degere nec cithara carentem. XXXII. PosciMUR. Si quid vacui sub umbra Lusimus tecum quod et hunc in annum Vivat et pkires, age dic Latinum, Barbite, carmen, Lesbio primum modulate civi, Qui ferox bello tamen inter arma, Sive jactatam reUgarat udo Litore navim, 30 HOEATII FLACCI Liberum et Musas Veneremque et illi Semper haerentem puerum canebat Et Lycum nigris oculis nigroque Crine decorum. O decus Phoebi et dapibus supremi Gmta testudo Jovis, o laborum Dulce lenimen, mihi cumque salve Rite vocanti. XXXIIL Albi, ne doleas plus nimio memor Immitis Glycerae, neu miserabiles Decantes elegos cur tibi jimior Laesa praeniteat fide. Insignem tenui fronte Lycorida Cyri torret amor, Cyrus in asperam Declinat Pholoen ; sed prius Apulis Jungentur capreae lupis Quam turpi Pholoe peccet adultero. Sic visum Veneri, cui placet impares Formas atque animos sub juga aenea Saevo mittere cum joco. Ipsum me, mehor cum peteret Venus, Gi"ata detinuit compede Myrtale Libertina, fretis acrior Hadriae Curvantis Calabros sinus. XXXIV. Parcus deorum cultor et infrequens Insanientis dum sapientiae Consultus erro, nunc retrorsum Vela dare atque iterare cursus CARMINUM I. 35. Cogor relictos ; namque Diespiter, Igni corusco nubila dividens Plerumque, per purum tonantes Egit equos volucremque currum, 31 Quo bruta tellus et vaga flumina, Quo Styx et invisi horrida Taenari Sedes Atlanteusque finis Concutitur. Valet ima summis Mutare et insignem attenuat deus Obscura promens ; hinc apicem rapax Fortuna cum stridore acuto Sustulit, hic posuisse gaudet. XXXV. O DiVA, gratum quae regis Antium Praesens vel imo tollere de gradu Mortale corpus vel superbos Vertere funeribus triumphos 32 HORATII PLACCI Te pauper ambit soUicita prece Kuris colonus, te dominam aequoris Quicunque Bithyna lacessit Carpathium pelagus carina. Te Dacus asper, te profugi Scythae Urbesque gentesque et Latium ferox Eegumque matres barbarorum et Purpm-ei metuunt tyiunni, Injurioso ne pede proruas Stantem columnam, neu populus frequens Ad arma cessantes, ad arma Concitet imperiumque frangat. Te semper anteit saeva Necessitas Clavos trabale^ et cuneos manu Gestans aena, nec severus Uucus abest liquidumque plumbum. CARMINUM I. 35. 33 Te Spes et albo rara Pides colit Velata panno nec comitem abnegat, iJtcunque mutata potentes Veste domos iuimica linquis. At vulgus infidum et meretrix retro Perjura cedit, difiugiunt cadis Cum faece siccatis amici, Ferre jugum pariter dolosi. Serves iturum Caesarem in ultimos D 34 HOBATII FLACCI Orbla Britannos et juvenum recens Examen Eois timendum Partibua Oceanoque rubro. Eheu cicatricum et sceleris pudet Fratrumque. Quid nos dura refugimus Aetas ? quid iutactum nefasti Liquimus 1 unde manum juventus Metu deorum continuit 1 quibus Pepercit aris ? O utinam nova Incude diffingas retusum in Massagetas Arabasque ferrum ! XXXVI. Et thure et fidibus juvat Placare et vituli sanguine debito Custodes Numidae deos, Qui nunc Hesperia sospes ab ultima Caris multa sodalibus, Nulli plura tamen dividit oscula Quam dulci Lamiae, memor Actae non alio rege puertiae Mutataeque simul togae. Cressa ne careat pulchra dies nota, Neu promptae modua amphorae, Neu morem in Salium sit requies pedum, Neu multi Damalis meri Bassum Thi-elcia vincat amystide, Neu desint epulis rosae, Neu vivax apium, neu breve lihum. Omnes in Damalin putres Deponent oculos, nec Damalia novo Divelletur adultero, Laacivis hederis ambitiosior. CARMINUM I. 37. XXXVII. NuNC est bibendum, nunc pede libero Pulsanda tellus, nunc Saliaribus Ornare pulvinar deorum Tempus erat dapibus, sodales. Antehac nefas depromere Caecubum Cellis avitis, dum Capitolio Kegina dementes ruinas Funus et imperio parabat Contaminato cum grege turpiura Morbo virorum, quidlibet impotens Sperare fortunaque dulci Ebria. Sed minuit furorem Vix xma sospes navis ab ignibus, Mentemque lymphatam Mareotico Redegit in veros timores Caesar, ab Italia volantem R«mis adurgens, accipiter velut Molles columbas aut leporem citus Venator in campis nivalis Haemoniae, daret ut catenis Fatale monstrum : quae generosius Perire quaerens nec muliebriter Expavit ensem nec latentes Classe cita reparavit oras. Ausa et jacentem visere regiam Vultu sereno, fortis et asperas Tractare serpentes, ut atrum Corpore combiberet venenum, DeUberata morte ferocior, Saevis Liburnis scilicet invidens Privata deduci superbo Non humilis mulier triumpho. 36 HORATII FLACCI CARM. I. 38. XXXVIII. Persicos odi, puer, apparatus, Displicent nexae phUyra coronae ; Mitte sectari rosa quo locorum Sera moretur. Simplici myrto nihil allabores Sedulus curo : neque te ministrum Dedecet myrtus neque me sub arta Vite bibeutem. *■■■--■■■■■■» aoKm Q. HOKATII FLACCI C ARMINUM LIBER II. MoTUM ex Metello consule civicum Bellique causas et vitia et modos Ludumque Fortunae gravesque Principum amicitias et arma Nondum expiatis uncta cruoribus, Periculosae plenum opus aleae, Tractas et incedis per ignes Suppositos cineri doloso. Paullum severae Musa tragoediae Desit theatris : mox ubi publicas Res ordinaris grande munus Cecropio repetes cothumo, Insigne maestis praesidium reis Et consulenti, Pollio, curiae, Cui laurus aeternos honores Delmatico peperit triumpho. Jam nunc minaci murmure cornuum Perstringis aures, jam litui strepunt, 38 HORATII FLACCI Jam fulgor armorum fugaces Terret equos equitumque vultus : Audire magnos jam videor duces Non indecoro pulvere sordidos, Et cuncta terrarum subacta Praeter atrocem animum Catonis. Juno, et deorum quisquis amicior Afris inulta cesserat impotens Tellure, victorum'nepotes Eettulit inferias Jugurthae. Quis non Latino sanguine pinguior Campus sepulcris impia proelia Testatur auditumque Medis Hesperiae sonitum ruinae 1 Qui gurges aut quae flumina lugubris Ignara belli ? quod mare Dauniae Non decoloravere caedes ? Quae caret ora cruore nostro ? Sed ne relictis, Musa procax, jocis Ceae retractes munera neniae : Mecum Dionaeo sub antro Quaere modos leviore plectro. II. NuLLUS argento color est avaris Abdito terris, inimice lamnae Crispe Sallusti, nisi temperato Splendeat usu, Vivet extento Proculeius aevo Notus in fratres animi paterui ; Tllum aget penna metuente solvi Fama superstes. Latius regnes avidum domando CARMmUM n. 3. 39 Spiritum, quam si Libyam remotis Gadibus jungas et uterque Poenus Serviat uni. Crescit indulgens sibi dirus hydrops, Nec sitim pellit nisi causa morbi Fugerit venis et aquosus albo Corpore languor. Redditum Cyri solio Phraaten Dissidens plebi numero beatorum Eximit Virtus, popuhimque falsis Dedocet uti Vocibus, regnum et diadema tutum Deferens uni propriamque laurum Quisquis ingentes ocvdo inretorto Spectat acervos. III. .(Equam memento rebus in arduis Servare mentem, non secus in bonis Ab insolenti temperatam Laetitia, moriture DeUi, Seu maestus omni tempore vixeris, Seu te in remoto gramine per dies Festos recHnatum bearis Interiore nota Falemi. Quo pinus ingens albaque populus Umbram hospitalem consociare amant Eamis ? Quid obhquo laborat Lympha fugax trepidare rivo ? Huc vina et unguenta et nimium breves Flores amoenae ferre jube rosae, Dum res et aetas et sororum Fila trium patiuntur atra. Cedes coemptis saltibus et domo 40 HORA.TII FLACCI Villaque flavus quam Tiberis lavit, Cedes et exstructis in altum Divitiis potietur heres. Divesne prisco natus ab Inacho Nil interest an pauper et infima De gente sub divo moreris, Victima nil miserantis Orci. Omnes eodem cogimur, omnium Versatur urna serius ocius Sors exitura et nos in aeternum Exilium impositura cumbae. IV. Ne sit ancillae tibi amor pudori, Xanthia Phoceu ! Prius insolentem Serva Briseis niveo colore Movit Achillem ; Movit Ajacem Telamone natum Forma captivae dominum Tecmessae ; Arsit Atrides medio in triumpho Virgine rapta, Barbarae postquam cecidere turmae Thessalo victore et ademptus Hector Tradidit fessis leviora toUi Pergama Grais. Nescias an te generum beati Phyllidis flavae decorent parentes : Regium certe genus et penates Maeret iniquos. Crede non illam tibi de scelesta Plebe dilectam, neque sic fidelem, Sic lucro aversam, potuisse nasci Matre pudenda. CARMINUM II. 5. 4-1 Brachia et vultum teretesque suras Integer laudo ; fuge suspicari, Cujus octavum trepidavit aetas Claudere lustrum. NoNDUM subacta ferre jugum valet Cervice, nondum munia comparis Aequare nec tauri ruentis In venerem tolerare pondus. Circa virentes est animus tuae Campos juvencae, nunc fluviis gravem Solantis aestum, nunc in udo Ludere cum vitulis salicto Praegestientis. ToUe cupidinem Immitis uvae : jam tibi lividos Distinguet Auctumnus racemos Purpureo varius colore. Jam te sequetur : currit enim ferox Aetas et illi quos tibi dempserit Apponet annos ; jam proterva Fronte petet Lalage maritum : Dilecta quantum non Pholoe fiigax, jSTon Chloris albo sic humero niteus, Ut pura noctumo renidet Luna mari, Cnidiusve Gyge.s, Quem si puellarum insereres choro Mire sagaces falleret hospites Discrimen obscurum solutis Crinibus ambiguoque vultu. HOEATII rLACCI VI. Septimi, Gades aditure mecum et Cantabrum indoctum juga ferre nostra et Barbaras Syrtes ubi Maura semper Aestuat unda, Tibur Argeo positum colono Sit meae sedes utinam senectae, Sit modus lasso maris et viarum Militiaeque ! Unde si Parcae probibent iniquae, Dulce pellitis ovibus Galaesi riumen et regnata petam Laconi Rura Phalantho. IUe terrarum mihi praeter omnes Angulus ridet ubi non Hymetto Mella decedunt viridique certat Bacca Venafro ; Ver ubi longum tepidasque praebet Juppiter brumas, et amicus Aulon Fertih Baccho minimum Falernis Invidet uvis. lUe te mecum locus et beatae Postulant arces ; ibi tu calentem Debita sparges lacrima faviUam Vatis amici. VII. 0 SAEPE mecum tempu.s in ultimum Deducte, Bruto militiae duce, Quis te redonavit Quiritem Dis patriis Italoque caelo, CARMINUM II. 8. 43 Pompei meorum prime sodalium, Cum quo moi-antem saepe diem mero Fregi coronatus nitentes Malobathro Syrio capillos ? Tecum Philippos et celerem fugam Sensi rehcta non bene parmula, Cum fracta virtus et minaces Turpe sohim tetigere mento. Sed me per hostes Mercurius celer Denso paventem sustuht aere ; Te rursus in bellum resorbens Unda fretis tulit aestuosis. Ergo obligatam redde Jovi dapem Longaque fessum mihtia latus Depone sub lauru mea nec Parce cadis tibi destinatis. ObUvioso levia Massico Ciboria exple ; funde capacibus Unguenta de conchis. Quis udo De jiroperare apio coronas Curatve myrto ? quem Venus arbitrum Dicet bibendi ? Non ego sanius Bacchabor Edonis : recepto Dulce mihi furere est amico. VIII. Ulla si juris tibi pejerati Poena, Barine, nocuisset unquam, Dente si nigro fieres vel uno Turpior ungui, Crederem. Sed tu simul obhgasti Perfidum votis caput enitescis Pulchrior multo, juvenumque prodis Pubhca cura. ** HORATII FLACCI Expedit matris cineres opertos Fallere et toto taciturna noctis Sigua cum caelo gelidaque divos Morte carentes. Kidet hoc inquam Venus ipsa, rident Simplices Nymphae, ferus et Cupido Semper ardentes acuens sagittas Cote cruenta. Adde quod pubes tibi crescit omnis, Servitus crescit nova, nec priores Impiae tectum dominae rehnquunt Saepe minati Te suis matres metuunt juvencis, Te senes parci miseraeque nuper Virgines nuptae, tua ne retardet Aura maritos. IX. NoN semper imbres nubibus hispidos Manant in agros aut mare Caspium Vexant inaequales procellae Usque, nec Armeniis in oris, Amice Valgi, stat glacies iners Menses per omnes aut Aquilonibus Querceta Gargani laborant Et fohis viduantur orni : Tu semper urges flebihbus modis Mysten ademptum, nec tibi Vespero Surgente decedunt amores Nec rapidum fugiente Solem. At non ter aevo functus amabilem Ploravit omnes Antilochum senex CARMINUM II. 10. Annos, nec impubem parentes Troilon aut Phrygiae sorores Flevere semper. Desine moUium Tandem querelarum, et potius nova Cantemus Augusti tropaea Caesaris et rigidum Niphaten, Medumque flumen gentibus additum Victis minores volvere vertices, Intraque praescriptum Gelonos Exiguis equitare campis. X. Rectitjs vives, Licini, neque altum Semper urgendo neque, dum procellas Cautus horrescis, nimium premendo Litus iniquum. Auream quisquis mediocritatem Diligit tutus caret obsoleti Sordibus tecti, caret invidenda Sobrius aula. Saepius ventis agitatur ingens Pinus et celsae graviore casu Decidunt turres ferixmtque summos Fulgura montes. Sperat infestis, metuit secundis Alteram sortem bene praeparatum Pectus. Informes hiemes reducit Juppiter, idem Summovet. Non si male nunc et ohm Sic erit : quondam cithara tacentem Suscitat musam, neque semper arcum Tendit Apollo. Rebus angustis animosus atque 4« HOKATII FLACCI Fortis appare ; sapienter idem Contrahes vento nimium secundo Turgida vela. XI. QuiD bellicosus Cantaber et Scythes, Hirpine Quinti, cogitet Hadria Divisus objecto remittas Quaerere, nec trepides in usum Poscentis aevi pauca. Fugit retro Levis juventas et decor, arida Pellente lascivos amores Canitie facilemque somnum. CAKMINUM II. 12. 47 Non semper idem floribus est honor Vernis neque uno Luna rubens nitet Vultu : quid aeternis minorem Consiliis animum fatigas 1 Cur non sub alta vel platano vel hac Pinu jacentes sic temere et rosa Canos odorati capillos, Dum Hcet, Assyriaque nardo Potamus uncti ? Dissipat Euius Curas edaces. Quis puer ocius Restinguet ardentis Falerni Pocula praetereunte lympha ? Quis devium scortum eHciet domo Lyden ? Ebuma dic age cum lyra Maturet in comptum Lacaenae More comas religata nodum. XII. NoLls longa ferae bella Numantiae, Nec dirum Hannibalem, nec Siculum mare Poeno purpureum sanguine moUibus Aptari citharae modis ; Nec saevos Lapithas et nimium mero Hylaeum domitosque Herculea manu Telluris juvenes, unde periculum Fulgens contremuit domus Saturni veteris ; tuque pedestribus Dices historiis proeha Caesaris, Maecenas, mehus ductaque per vias Regum colla minacium. Me dulces dominae Musa Licymniae Cantus, me voluit dicere lucidum Fulgentes oculos et bene mutuis 18 UORATII FLACCI. Fidum pectus amoribus ; Quam nec ferre pedem dedecuit choris, Nec certare joco nec dare brachia Ludentem nitidis virginibus sacro Dianae celebris die. Num tu quae tenuit dives Achaemenes, Aut pinguis Phrygiac Mygdouias opes Permutare vehs crinc Licymniae, Plenas aut Arabum domos ? Dum fiagrantia detorquet ad oscula Cervicem aut facili saevitia negat, Quae poscente magis gaudeat eripi, Interdum rapcre occupet. CARMINUM II. 13. 40 XIII. Ille et nefasto te posuit die, Quicunque primum, et sacrilega manu Produxit, arbos, in nepotum Perniciem opprobriumque pagi ; IUiim et parentis crediderim sui Fregisse cervicem et penetralia Sparsisse nocturno cniore Hospitis ; ille venena Colcliica Et quidquid usquam concipitur nefas Tractavit, agro qui statuit meo Te, triste lignum, te caducum In domini caput immerentis. Quid quisque vitet mmquam homini sati,« Cautum est in horas : navita Bosporum Poenus perhorrescit neque ultra Caeca timet aliunde fata, Miles sagittas et celerem fugam Pai-thi, catenas Parthus et Italum Robur ; sed improvisa leti Vis rapuit rapietque gentes. Quam paene furvae regna Proserpinae Et judicantem vidimus Aeacum Sedesque discretas piorum et Aeohis fidibus querentem Sappho puellis de poiiularibus, Et te sonantem plenius aureo, Alcaee, plectro dura navis, Dura fugae mala, dura beUi ! Utrumque sacro digna silentio Mirantur umbrae dicere ; sed magis Pugnas et esactos tyrannos Densum humeris bibit aure vulgus. E 50 HORATII FLACCI Quid mirum, ubi illis carminibus stupens Demittit atras bellua centiceps Aures et intorti capillis Eumenidum recreantur angues ? Quin et Prometheus et Pelopis parens Diilci laborum decipitur sono ; Nec curat Orion leones Aut timidos agitare lyncas. XIV. Eheu fugaces, Postume, Postume, Labuntur anni, nec pietas moram Eugis et instanti senectae Afferet indomitaeque morti, — Non, si trecenis, quotquot eunt dies, Amice, places illacrimabilem Plutona tauris, qui ter amplum Geryonen Tityonque tristi Compescit unda, scilicet omnibus Quicunque terrae munere vescimur Enaviganda, sive reges Sive inopes erimus coloni. Frustra cruento Marte carebimus Fractisque rauci fluctibus Hadriae, Frustra per auctumnos nocentem Corporibus metuemus Austrum : Visendus ater flumine languido Cocytos errans et Danai genus Infame damnatusque longi Sisyphus Aeohdes laboris. Linquenda tellus et domus et placens Uxor, neque harum quas coHs arborum Te praeter invisas cupressos Ulla brevem dominum sequetur. CARMINUM II. 15. 51 Absumet heres Caecuba dignior Servata centum ciavibus, et mero Tinget pavimentum superbo Pontificum potiore coenis. XV. Jam pauca aratro jugera regiae Moles relinquent ; undique latius Extenta visentur Lucrino Stagna lacu, platanusque caelebs Evincet ulmos ; tum violaria et Myrtus et omnis copia narium Spargent olivetis odorem Fertilibus domino priori, Tum spissa ramis laurea fervidos Excludet ictus. Non ita Romuli Praescriptum et intonsi Catonis Auspiciis veterumque norma. Privatus illis census erat brevis, Commune magnum : nuUa decempedis Metata privatis opacam Porticus excipiebat Arcton, Nec fortuitum spernere caespitem Leges sinebant, oppida publico Sumptu jubentes et deorum Templa novo decorare saxo. HORATII rLACCI XVI. Otium divos rogat in patente Prensus Aegaeo, simul atra nubes Condidit lunam neque certa fulgent Sidera nautis ; Otium bello furiosa Tlirace, Otium Medi ptaretra decori, Grosphe, non gemmis neque purpura ve- nale neque auro. Non enim gazae ueque consularis Summovet lictor miseros tumultus Mentis et curas laqueata circum Tecta volantes. Vivitur parvo bene cui patemum Splendet in mensa tenui salinum, Nec leves somnos timor aut cupido Sordidus aufert. Quid brevi fortes jaculamur aevo Multa ? Quid terras alio calentes Sole mutamus ? Patriae quis exsul Se quoque fagit ? Scandit aeratas vitiosa naves Cura nec turmas equitum relinquit, Ocior cervis et agente nimbos Ocior Euro. Laetus in praesens animus quod ultra est Oderit curare et amara lento Temperet risu; niliil est ab omni Parte beatum. Abstulit clarum cita mors Achillem, Longa Tithonum minuit senectus, Et mihi forsan tibi quod negarit Porriget hora. CARMINUM II. 17. 5 3 Te greges centum Siculaeque circum Mugiunt vaccae, tibi tollit hinnitum Ajjta quadrigis equa, te bis Afro Murice tinctae Vestiunt lanae : mihi parva rura et Spiritum Graiae tenuem Camenae Parca non mendax dedit et malignum Spernere vulgus. XVII. CoR me querelis exanimas tuis ? Nec dis amicimi est nec mihi te prius Obire, Maecenas, mearum Grande decus columenque rerum. Ah te meae si partem animae rapit Maturior vis, quid moror altera, Nec carus aeque nec superstes Integer ? IUe dies utramque Ducet ruinam. Non ego perfidum Dixi sacramentum: ibimus, ibimus Utcunque ijraecedes, supremum Carpere iter comites parati. Me nec Chimaerae sijiritus igneae Nec, si resurgat, centimanus Gyas Divellet unquam : sic potenti Justitiae placitumque Parcis. Seu Libra seu me Scorpios adspicit Formidolosus pars violentior Natalis horae, seu tyrannus Hesperiae Capricornus undae, Utrumque nostrum incredibili modo Consentit astrum. Te Jovis impio Tutela Saturno refulgens Eripuit volucrisque Fati 54 HORATII FLACCI Tardavit alas, cnm populus frequeus Laetum theatris ter crepuit sonum : Me truncus illapsus cerebro Sustulerat, nisi Faunus ictum Dextra levasset, Mercurialium Custos virorum. Reddere victimas Aedemque votivam memento : Nos humilem feriemus agnani. XVIII. NoN ebur neque aureum Mea renidet in domo lacunar ; Non trabes Hymettiae Premunt columnas ultima recisas Africa ; neque Attah Ignotus heres regiam occupavi ; Nec Laconicas mihi Trahunt honestae purpui"as clientae : At fides et ingeni Benigna vena est, pauperemque dives Me petit ; nihil supra Deos lacesso, nec potentem amicum Largiora flagito, Satis beatus unicis Sabinis. Truditur dies die, Novaeque pergunt interire lunae. Tu secanda marmora Locas sub ipsum funus, et sepulcri Immemor struis domos Marisque Baiis obstrepentis urges Summovere littora, Pamm locuples continente ripa. Quid, quod usque proximos Revellis agri terminos et ultra CARMINUM II. 1 9. 55 Limites clientium Salis avarus ? Pellitur paternos In sinu ferens deos Et uxor et vir sordidosque natos ; Nulla certior tamen Rapacis Orci fine destinata Aula divitem manet Henun. Quid ultra tendis? Aequa tellus Pauperi recluditur Regumque pueris, nec satelles Orci Callidum Promethea Revexit auro captus. Hic superbum Tantalum atque Tantali Genus coercet; hic levare functum Pauperem laboribus Vocatus atque non vocatus audit. XIX. Bacchum in remotis carmina rupibus Vidi docentem — credite posteri — Nymphasque discentes et aures Capripedum Satyrorum acutas. Euoe, recenti mens trepidat metu Plenoque Bacchi pectore turbidum Laetatur. Euoe, parce Liber, Parce, gravi metuende thyrso ! Fas pervicaces est mihi Thyiadas Vinique fontem lactis et uberes Cantare rivos, atque truncis Lapsa cavis iterare mella ; Fas et beatae conjugis additum SteUis honorem, tectaque Penthei Disjecta non leni ruina, Thracis et exitium Lycurgi. HOE.ATH FLACCI Tu flectis amnes, tu mare barbarum, Tu separatis uvidus in jugis Nodo coerces viperino Bistonidum sine fraude crines : Tu, cum parentis regna per arduum Cohors Gigantum scanderet impia, Rhoetum retorsisti leonis Unguibus horribilique mala ; Quamquam choreis aptior et jocis Ludoque dictus non sat idoneus Pugnae ferebaris : sed idem Pacis eras mediusque belli. Te vidit insons Cerberus aureo Cornu decorum, leniter atterens Caudam, et recedentis trihngui Ore pedes tetigitque crura. AKMINUM II. 20. XX. NoN usitata nec tenui ferar Penna biformis per liquidum aetliera Vates, neque in terris morabor Longius, invidiaque major Urbes relinquam. Non ego, pauperum Sanguis parentum, non ego quem vocas, Dilecte Maecenas, obibo Nec Stygia cohibebor unda. Jam jam residunt cruribus asperae Pelles, et album mutor in alitem Superne, nascimturque leves Per digitos humerosque plumae. Jam Daedaleo ocior Icaro Visam gementis littora Bospori Syrtesque Gaetidas canorus Ales Hyperboreosque campos. Me Colchus et qui dissimulat metum Marsae cohortis Dacus et iiltimi Noscent Geloni, me peritus Discet Hiber Rhodanique potor. Absint inani funere neniae Luctusque turpes et querimoniae ; Compesce clamorem ac sepulcri Mitte supervacuos honores. Q. HOEATII FLACCI C A R M I N U M LIBER III. I. Odi profanum viilgus et arceo ; Favete linguis: carmina non prius Audita Musarum sacerdos Virginibus puerisque canto. Eegum timendorum in proprios greges, Reges in ipsos imperium est Jovis Clari Giganteo triumpho, Cmicta supercilio moventis, Est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis, hic generosior Descendat in Campum petitor, Moribus hic meliorque fama Contendat, illi turba dientium Sit major ; aequa lege Necessitas Sortitur insignes et imos ; Omne capax movet urna nomen. Districtus ensis cui super impia Cervice pendet non Siculae dapes HORA.TII FLACCI CAEM. III. 1. 59 Dulcem elaborabunt saporem, Non avium citharaeque cantus Somnum reducent. Somnus agrestium Lenis virorum non humiles domos Fastidit umbrosamque ripam, Non Zephyris agitata Tempe. Desiderantem quod satis est neque Tumultuosum sollicitat mare, Nec saevus Arcturi cadentis Impetus aut orientis Haedi, Non verberatae grandine vineae Fundusque mendax, arbore nunc aquas Culpante nunc torrentia agros Sidera nunc hiemes iniquas. Contracta pisces aequora sentiunt Jactis in altum molibus ; huc frequens Caementa demittit redemptor Cum famulis dominusque terrae Fastidiosus. Sed Timor et Minae Scandunt eodem quo dominus, neque Decedit aerata triremi, et Post equitem sedet atra Cura. Quodsi dolentem nec Phrygius lapis Nec purpurarum sidere clarior Delenit usus nec Falerna Vitis Achaemeniumque costum Ciir invidendis postibus et novo Sublime ritu mohar atrium ] Cur valle permutem Sabiua Divitias operosiores 1 eo HORATII FLACCI II. Angustam amice pauperiem pati Robustus acri militia puer Condiscat, et Parthos fei'Oces Vexet eques metuendus hasta, Vitamque sub divo et trepidis agat In rebus. lUum ex moenibus hosticis Matrona beUantis tyranni Prospiciens et adulta virgo Suspii'et, eheu, ne rudis agminum Spousus lacessat regius asperum Tactu leonem, quem cruenta Per medias rapit ira caedes. Dulce et decorum est pro patria mori: Mors et fugacem persequitur virum, Nec parcit imbeUis juventae Poi^Utibus timidoque tergo. Virtus repulsae nescia sordidae Intaminatis fulget honoribus, Nec sumit aut ponit secures Arbitrio popularis aurae. Virtus recludens immeritis mori Caelum negata tentat iter via, Coetusque vulgares et udam Speruit humum fugiente penna. Est et fideU tuta silentio Merces : vetabo qui Cereris sacrum Vulgarit arcanae sub isdem Sit trabibus fragilemve mecum Solvat phaselon ; saepe Diespiter Neglectus incesto addidit integrum. Earo antecedentem scelestum ^Deseruit pede Poena claudo. CARMINUM IIL 3. 61 III. JusTUM et tenacem propositi virum Non civium ardor prava jubentium, Non vultus instantis tyranni Mente quatit solida, neque Auster Dux inquieti turbidus Hadriae, Nec fulminantis magna manus Jovis ; Si fi'actus illabatur orbis Impavidum ferient ruinae. Hac arte PoUux et vagus Hercules Enisus arces attigit igneas, Quos inter Augustus recumbens Purpureo bibit ore nectar. Hac te merentem, Bacche pater, tuae Vexere tigi"es iudocili jugum CoUo trahentes ; hac Quirinus Martis equis Acheronta fugit, 62 HORATII FLACCI Gratum elocuta consiliantibus Junone divis : Ilion, Ilion Fatalis incestusque judex Et mulier peregrina vertit In pulverem, ex quo destituit deos Mercede pacta Laomedon, mihi Castaeque damnatum Minervae Cum pojiulo et duce fraudulento. Jam nec Lacaenae splendet adulterae Famosus hospes, nec Priami domus Perjura pugnaces Achivos Hectoreis opibus refringit, Nostrisque ductum seditionibus Bellum resedit. Protinus et graves Iras et invisum nepotem Troica quem peperit sacerdos Marti redonabo ; illum ego lucidas Inire sedes, ducere nectaris Succos, et adscribi quietis Ordinibus patiar deorum. Dum longus inter saeviat IHon Romamque pontus qualibet exsules In parte regnanto beati ; Dum Priami Paridisque busto Insultet armentum et catulos ferae Celent inultae stet CapitoUum Fulgens, triumphatisque possit Eoma ferox dare jura Medis. Horrenda late nomen in ultimas Extendat oras, qua medius liquor Secernit Europen ab Afro, Qua tumidus rigat arva Nilus, Aurum irrepertum et sic melius situm Cum terra celat spernere foi-tior Quam cogere humanos in usus Omne sacrum rapiente dextra. Quicunque mundo terminus obstitit CARMINUM III. 4. 63 Hunc tangat armis, visere gestiens Qua parte debacchentur ignes, Qua nebulae pluviique rores. Sed bellicosis fata Quiritibus Hac lege dico, ne nimium pii Rebusque fidentes avitae Tecta velint reparare Troiae. Troiae renascens alite lugubri Fortuna tristi clade iterabitur, Ducente victrices catervas Conjuge me Jovis et sorore. Ter si resurgat murus aeneus Auctore Phoebo ter pereat meis Excisus Argivis, ter uxor Capta virum puerosque ploret. Non hoc jocosae conveniet lyrae : Quo, Musa, tendis 1 Desine pervicax Referre sermones deorum et Magna modis tenuare parvis. IV. Descende caelo et dic age tibia Regina longum Calliope melos, Seu voce nunc mavis acuta, Seu fidibus citharaque Phoebi. Auditis, an me hidit amabilis Insania ? Audire et videor pios Errare per lucos amoenae Quos et aquae subeunt et aurae. Me fabulosae Vulture in Apulo Altricis extra hmen Apuhae Ludo fatigatumque somno Fronde nova puerum palumbes Texere, mirum quod foret omnibus, C* HORATII FLACCI Quicunque celsae nidum Acherontiae Saltusque Bantinos et arvum Pingue tenent humilis Forenti, Ut tuto ab atris corpore viperis Dormirem et ursis, ut premerer sacra Lauroque collataque myrto, Non sine dis animosus infans. Vester, Camenae, vester in arduos Tollor Sabinos, seu mihi frigidum Praeneste seu Tibur suj)inum Seu liquidae placuere Baiae. Vestris amicum fontibus et choris Non me Philippis versa acies retro, Devota non exstinxit arbos, Nec Sicula Pahnurus unda. Utcuuque mecum vos eritis, hbens Insanientem navita Bosporum Tentabo et urentes arenas Littoris Assyrii viator ; Visam Britannos hospitibus feros Et laetum equino sanguine Concanum, Visam pharetratos Gelonos Et Scythicum inviolatus amnem. Vos Caesarem altum, mihtia simul Fessas cohortes addidit oppidis, Finire quaerentem labores Pierio recreatis antro. Vos lene consihum et datis et dato Gaudetis ahnae. Scimus, ut impios Titanas immanemque turmam Fulmine sustulerit caduco, Qui terram inertem, qui mare temperat Ventosum, et urbes reguaque tristia Divosque mortalesque turbas Imperio regit unus aequo. Magnum illa terrorem iutiderat Jovi Fidens juventus horrida brachiis, CARMINUM III. 4.. Fratresque tendentes opaco Pelion imposuisse Olympo. Sed quid TjqDhoeus et validus Mimas, Aut quid minaci Porphyrion statu, Quid Rhoetus evulsisque truncis Enceladus jaculator audax Contra sonantem Palladis aegida Possent ruentes ? Hinc avidus stetit 65 Vulcanus, hinc matrona Juno et Nunquam humeris positurus arcura, Qui rore puro CastaUae lavit Crines solutos, qui Lyciae tenet Dumeta natalemque silvam, Delius et Patareus Apollo. G6 HORA.TII PLACCI Vis consili expers mole ruit sua : Vim temperatam di quoque provehunt In majus ; idem odere vires Omne nefas animo moventes. Testis mearum centimanus Gyas Sententiarum, notus et integrae Tentator Orion Dianae Virginea domitus sagitta. Injecta monstris Terra dolet suis Maeretque partus fulmine luridum Missos ad Orcum ; nec peredit Impositam celer ignis Aetnen, Incontinentis nec Tityi jecur Reliquit ales, nequitiae additus Custos ; amatorem trecentae Pirithoum cohibent catenae. Caelo Tonantem credidimus Jovem Eegnare : praesens divus habebitur Augustus adjectis Britannis Imperio gravibusque Persis. Milesne Crassi conjuge barbara Turpis maritus vixit et hostium, Pro curia inversique mores ! Consenuit socerorum in armis Sub rege Medo Marsus et Apulus, Ancihorum et nominis et togae Obhtus aetemaeque Vestae, Incolumi Jove et urbe Eoma 1 Hoc caverat mens provida Eeguli Dissentientis conditionibus Foedis et exemplo trahentis Perniciem veniens in aevimi, CARMINUM III. 5. 67 Si non periret immiserabilis Captiva pubes. " Signa ego Punicis Adfixa delubris et arma Militibus sine caede," dixit, " Derepta vidi ; vidi ego civium Eetorta tergo brachia libero Portasque non clausas et arva Marte coli populata nostro. Auro repensus scilicet acrior Miles redibit. Flagitio additis Damnum : neque amissos colores Lana refert medicata fuco, Nec vera virtus cum semel excidit Curat reponi deterioribus. Si pugnat extricata densis Cerva plagis erit ille fortis Qui perfidis se credidit hostibus, Et Marte Poenos proteret altero Qui lora restrictis lacertis Sensit iners timuitque mortem. Hic unde vitam sumeret inscius Pacem duello miscuit. O pudor ! 0 magna Karthago, probrosis Altior Italiae ruiuis ! " Fertur pudicae conjugis osculum Parvosque natos ut capitis minor Ab se removisse et virilem Torvus humi posuisse vultum : Donec labantes consilio patres Firmaret auctor nunquam alias dato, Interque maerentes amicos Egregius properaret exsul. Atqui sciebat quae sibi barbarus Tortor pararet ; non aliter tamen Dimovit obstantes propinquos Et popuium reditus morantem, 68 HORATII FLACCI Quam si clientum longa negotia Dijudicata lite relinqueret, Tendens Venafranos in agros Aut Lacedaemonium Tarentum. VI. Delicta majorum immeritus lues, Romane, donec templa refeceris Aedesque labentes deorum et Foeda nigro simulacra fumo. Dis te minorem quod geris imperas : Hinc omne principium, huc refer exitum. Di multa neglecti dederunt Hesperiae mala luctuosae. Jam bis Monaeses et Pacori manus Non auspicatos contudit impetus Nostros et adjecisse praedam Torquibus exiguis renidet. Paene occupatam seditionibus Delevit Urbem Dacus et Aethiops, Hic classe formidatus, ille Missilibus melior sagittis. Fecunda culpae secula nuptias Primum inquinavere et genus et domos ; Hoc fonte derivata clades In patriam populumque fluxit. Motus doceri gaudet lonicos Matura virgo et fingitur artibus ; Jam nunc et incestos amores De tenero meditatur ungui : Mox juniores quaerit adulteros Inter mariti vina, neque eligit Cui donet impermissa raptim Gaudia luminibus remotis ; CARMINUM III. 7. 69 Sed jussa coram non sine conscio Surgit marito, seu vocat institor Seu navis Hispanae magister, Dedecorum pretiosus emptor. Non his juventus orta parentibus Infecit aequor sanguine Pimico, Pyrrhumque et ingentem cecidit Antiochum Hannibalemque dirum ; Sed rusticorum mascula militum Proles, SabelUs docta ligonibus Versare glebas et severae Matris ad arbitrium recisos Portare fustes, sol ubi montium Mutaret umbras et juga demeret Bobus fatigatis, amicum Tempiis agens abeunte curru. Damnosa quid non imminuit dies ? Aetas parentum pejor avis tulit Nos nequiores, mox daturos Progeniem vitiosiorem. VII. QuiD fles, Asterie, quem tibi candidi Primo restituent vere Favonii Thyna merce beatum, Constantis juvenem tide, Gygen 1 Ille Notis actus ad Oricum Post insana Caprae sidera frigidas Noctes non sine multis Insomnis lacrimis agit. Atqui soUicitae nuntius hospitae, Suspirare Chloen et miseram tuis Dicens ignibus uri, Tentat mille vafer modis. 70 HOEATII FLACCI Ut Proetum mulier perfida credulum Falsis impulerit criminibus nimis Casto Bellerophonti Maturare necem, refert. Narrat paene datum Pelea Tartaro, Magnessam Hippolyten dum fugit abstinens ; Et peccare docentes Fallax historias movet. Frastra: nam scopulis surdior Icari Voces audit adhuc integer. At tibi Ne vicinus Enipeus Plus justo placeat cave ; Quamvis non alius flectere equum sciens Aeque conspicitur gramine Martio, Nec quisquam citus aeque Tusco denatat alveo. Prima nocte domum claude neque in vias Sub cantu querulae despice tibiae, Et te saepe vocanti Duram difficilis mane. VIIL Maktiis caelebs quid agam Kalendis, Quid velint flores et acerra thuris Plena miraris, positusque carbo in Caespite vivo, Docte sermones utriusque linguae 1 Voveram dulces epulas et album Libero caprum prope funeratus Arboris ictu. Hic dies anno redeunte festus Corticem adstrictum pice dimovebit Amphorae fumum bibere institutae Consule Tullo. CAKMINUM III. 8, Sume, Maecenas, cyathos amici Sospitis centum et vigiles lucernas Perfer in lucem ; procul omnis esto^ Clamor et ira. 71 Mitte civiles super urbe curas : Occidit Daci Cotisonis agmen, Medus infestus sibi luctuosis Dissidet armis, Servit Hispanae vetus hostis orae Cantaber sera domitus catena ; Jam Scythae laxo meditantur arcu Cedere campis. 72 HORATII FLACCI Neglegens ne qua populus laboret Parce privatus nimium cavere : Dona praesentis cape laetus horae et Linque severa. IX. DoNEC gratus eram tibi Nec quisquam potior brachia candidae Cervici juvenis dabat, Persarum vigui rege beatior. Donec nou alia magis Arsisti neque erat Lydia post Chloen, Multi Lydia nominis Romana vigui clarior Ilia. Me nunc Thressa Chloe regit Dulces docta modos et citharae sciens, Pro qua non metuam mori Si parcent animae fata superstiti. Me torret face mutua Thurini Calais fihus Omyti, Pro quo bis patiar mori Si pai"cent puero fata superstiti. Quid si prisca redit Venus Diductosque jugo cogit aiineo, Si flava excutitur Chloe Rejectaeque pacet janua Lydiae 1 Quamquam sidere pulchrior Ille est, tu levior cortice et improbo Iracundior Hadria, Tecum vivere amem, tecum obeam libens. CARMINUM III. 10, 11. 73 X ExTREMUM Tanain si biberes, Lyce, Saevo nupta viro, me tamen asperas Porrectum ante fores objicere incolis Plorares Aquilonibus. Auclis quo strepitu janua, quo nemus Inter pulchra satum tecta remugiat Ventis, et positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter ? Ingratam Veneri poue superbiam, Ne currente retro funis eat rota. Non te Penelopen difl&cilem procis Tyrrhenus genuit parens. 0 quamvis neque te munera nec preces Nec tinctus viola pallor amantium Nec vir Pieria pellice saucius Curvat, supplicibus tuis Parcas, nec rigida mollior aesculo Nec Mauris animum mitior anguibus. Non hoc semper erit hminis aut aquae Caelestis patiens latus. XI. Mercuri, — nam te docilis magistro Movit Amphion lapides canendo, — Tuque testudo resonare septem Callida nervis, Nec loquax olim neque grata, nunc et Divitum mensis et amica tempHs, Dic modos Lyde quibus obstiuatas Applicet aures, 74 HOEATII FLACCI Quae velut latis equa trima campis Ludit exsultim metuitque tangi, Nuptiarum expers et adhuc protervo Cruda marito. Tu potes tigres comitesque silvas Ducere et rivos celeres morari ; Cessit immanis tibi blandienti Janitor aulae Cerberus, quamvis furiale centum Muniant angues caput ejus atque Spiritus teter saniesque manet Ore trilingui. Quin et Ixion Tityosque vultu Risit invito, stetit urna paullum Sicca dum grato Danai puellas Carmine mulces. Audiat Lyde scelus atque notas Virginum poenas et inane lymphae Dolium fundo pereuntis imo, Seraque fata Quae manent culpas etiam sub Orco. Impiae, — nam quid potuere majus ? — Impiae si^onsos potuere duro Perdere ferro ! Una de multis face nuptiali Digna perjurum fuit in parentem Splendide mendax et in omne virgo Nobilis aevum, " Surge," quae dixit juveni marito, " Surge, ne longus tibi somnus unde Non times detur ; socerum et scelestas Falle sorores, Quae velut nactae vitulos leaenae Singulos eheu lacerant : ego illis Mollior nec te feriam neque intra Claustra tenebo. CARMINrM III. 12, 13. 75 Me pater saevis oueret catenis Quod viro clemens misero peperci ; Me vel extremos Numidarum in agros Classe releget. I pedes quo te rapiunt et aurae Dum favet nox et Venus, i secundo Omine et nostri memorem sepulcro Scalpe querelam." XII. MlSERARUM est neque amori dare ludum neque dulci Mala vino lavere, aut exanimari metuentes Patruae verbera linguae. Tibi qualum Cythereae puer ales, tibi telas Operosaeque Minervae studium aufert, Neobule, Liparaei nitor Hebri, Simul unctos Tiberinis humeros lavit in undis, Eques ipso melior Bellerophonte, neque pugno Neque segni pede victus ; Catus idem per apertum fugientes agitato Grege cervos jaculari et celer alto latitantem Fruticeto excipere aprum. XIII. O FONS Bandusiae, splendidior vitro, Dulci digne mero non sine floribus, Cras donaberis haedo Cui frons turgida comibxis Primis et venerem et proelia destinat , Fmstra ; nam gelidos inficiet tibi Rubro sanguine rivos Lascivi suboles gregis. 76 HORATII FLACCI Te flagrantis atrox hora Caniciilae Nescit tangere, tii frigus amabile Fessis vomere tauris Praebes et pecori vago. Fies nobilium tvi quoque fontium, Me dicente cavis impositam ilicem Saxis, unde loqiiaces Lymphae desiliunt tuae. XIV. Herculis ritu modo dictus, o plebs, Morte venalem petiisse laurum Caesar Hispana repetit penates Victor ab ora. Unico gaudens mulier marito Prodeat justis operata sacris, Et soror clari ducis et decorae Supplice vitta Virginum matres juvenumque nuper Sospitum. Vos, o pueri et puellae Jam virum expertae, male ominatis Parcite verbis. Hic dies vere mihi festus atras Eximet curas ; ego nec tumultum Nec mori per vim metuam tenente Caesare terras. I pete unguentum, puer, et corouas Et cadum Marsi memorem duelU, Spartacum si qua potuit vagantem Fallere testa. Dic et argutae properet Neaerae Murrheum nodo cohibere crinem ; Si per invisum mora janitorem Fiet, abito. CAEMINUM III. 15, 16. 77 Lenit aJbescens animos capillus Litium et rixae cupidos protervae ; Non ego lioc ferrem calidus juventa Consule Planco. XV. UxoE pauperis Ibyci, Tandem nequitiae fige modum tuae Famosisque laboribus : Maturo propior desine funeri Inter ludere virgines Et stellis nebulam spargere candidis. Non si quid Pholoen satis Et te, Chlori, decet : filia rectius Expugnat juvenum domos, Pulso Thyias uti concita tympano. Illam cogit amor Nothi Lascivae similem ludere capreae : Te lanae prope nobilem Tonsae Luceriam, non citharae decent, Nec flos purpureus rosae Nec poti vetulam faece tenus cadi. XVL Inclusam Danaen turris acnea Robustaeque fores et vigikim canum Tristes excubiae munierant satis Nocturnis ab adulteris, Si non Acrisium virginis abditae Custodem pavidum Juppiter et Venus Risissent, fore enim tutum iter et patens Converso in pretium deo. 78 HORATII FLACCI Aurum per medios ire satellites Et perrumpere amat saxa potentius Ictu fulmineo : concidit auguris Argivi domus ob lucrum Demersa exitio ; diffidit urbium Portas vir Macedo et subruit aemulos Reges muneribus ; munera navium Saevos illaqueant duces. Crescentem sequitur cura pecuniam Majorumque fames. Jure perhorrui Late conspicuum tollere verticem, Maecenas, equitum decus. Quanto quisque sibi plura negaverit, Ab dis plura feret : nil cupientium Nudus castra peto et transfuga divitum Partes linquere gestio, Contemptae dominus splendidior rei, Quam si quidquid arat impiger Apulus Occultare meis dicerer horreis, Magnas inter opes inops. Purae rivus aquae silvaque jugerum Paucorum et segetis certa fides meae Fulgentem imperio fertilis Africae Fallit sorte beatior. Quamquam nec Calabrae mella ferunt apes Nec Laestrygonia Bacchus in amphora Languescit mihi nec pinguia Galbcis Crescunt vellera pascuis, Importuna tamen paui^eries abest, Nec si plura velim tu dare deneges. Contracto mehus parva cupidine Vectigaha porrigam, Quam si Mygdoniis regnum Alyattei Campis continuem. Multa petentibus Desunt multa : bene est cui deus obtuUt Parca quod satis est manu. CARMINUM III. 17, 18. 79 XVII. Aeli vetusto nobilis ab Lamo, (Quando et priores hinc Lamias ferunt Denominatos et nepotum Per memores genus omne fastos, Auctore ab illo ducis originem Qui Formiarum moenia dicitur Princeps et innantem Maricae Littoribus tenuisse Lirim Late tyranuus) cras foliis nemus Multis et alga litus inutili Demissa tempestas ab Euro Sternet, aquae nisi fallit augur Annosa cornix. Dum potis aridum Compone lignum : cras Genium mero Curabis et porco bimestri Cum famulis operum solutis. XVIII. Fatjne, Nympliarum fugientum amator Per meos fines et aprica rura Lenis incedas abeasque x^arvis Aequus alumuis, Si tener pleno cadit haedus anno, Larga nec desunt Veneris sodali Vina craterae, Vetus ara multo Fumat odore, Ludit herboso pecus omne campo, Cum tibi Nonae redeunt Decembres ; 80 HORATQ FLACCI Festus in pratis vacat otioso Cum bove pagus ; Inter audaces lupus errat agnos ; Spargit agrestes tibi silva frondes ; Gaudet invisam pepulisse fossor Ter pede terram. XIX. QuANTUM distet ab Inacbo Codrus pro patria non timidus mori Narras, et genus Aeaci Et pugnata sacro bella sub Ilio : Quo Chium pretio cadum Mercemur, quis aquam temperet ignibus, Quo praebente domum et quota Pelignis caream frigoribus, taces. Da lunae propere novae, Da noctis mediae, da, puer, auguris Murenae : tribus aut novem Miscentur cyathis pocula commodis. Qui Musas amat impares Ternos ter cyathos attonitus petet Yates; tres prohibet supra Rixarum metuens tangere Gratia Nudis juncta sororibus. Insanire juvat : cur Berecyntiae Cessant flamiaa tibiae 1 Cur pendet tacita fistula cum lyra ? Parcentes ego dexteras Odi : sparge rosas ; audiat invidus Dementem etrepitum Lycus Et vicina seni non habilis Lyco. CARMINUM III. 20, 21. 81 Spissa te nitidum coma, Pm'o te similem, Telephe, Vespero Tempestiva petit Rhode : Me lentus Glycerae torret amor meae. XX. NoN vides quanto moveas periclo, Pyn-he, Gaetulae catulos leaenae ? Dura post paullo fugies inaudax Proeha raptor, Cum per obstantes juvenum catervas Ibit insiguem repetens Nearchum, Grande certamen tibi i^raeda cedat Major an ilh. Interim, dum tu celeres sagittas Promis, haec dentes acuit timendos, Ai"biter pugnae posuisse nudo Sub pede palmam Fertur, et leni recreare vento Sparsum odoratis humerum capillis, Quahs aut Nireus fuit aut aquosa Raptus ab Ida. XXI. 0 NATA mecum consule Manho, Seu tu querelas sive geris jocos Seu rixam et insanos amores Seu facilem, pia testa, somnum, Quocunque lectum nomine Massicum Servas, moveri digna bono die, Descende, Corvino jubente Promere languidiora vina. G HOEATII FLACCI Non ille, quamquam Socraticis madet Sermonibus, te negleget horridus : Narratur et prisci Catonis Saepe mero caluisse virtus. Tu lejie tormentum ingenio admoves Plerumque duro ; tu sapientium Cui'as et arcanum jocoso Consilium retegis Lyaeo ; Tu spem reducis mentibus anxiis Viresque, et addis cornua pauperi ; Post te neque iratos trementi Eegum aijices neque militum arma. Te Liber et, si laeta aderit, Venus Segnesque nodum solvere Gratiae Vivaeque producent lucernae, Dum rediens fugat astra Phoebus. XXII. MoNTiUM custos nemorumque, Virgo, Quae laborantes utero puellas Ter vocata audis adimisque leto, Diva triformis, Imminens villae tua pinus esto, Quam per exactos ego laetus annos Verris obliquum meditantis ictum Sanguine donem. XXIIL Caelo supinas si tuleris manus Nascente Luna, rustica Pbidyle, Si thure placaris et horna Fruge Lares avidaque porca, Nec pestUentem sentiet Africum Fecunda vitis nec sterilem seges CAKMINUM m. 24. 83 Robiginem aut dulces alumni Pomifero grave tempus anncj. Nam quae nivali pascitur Algido Devota quercus inter et ilices Aut crescit Albanis in herbis Victima pontificum secures Cervice tinget : te nihil attinet Tentare multa caede bidentium Parvos coronantem marino Eore deos fragilique myrto. Immunis aram si tetigit manus, Non sumptuosa blandior hostia MolUvit aversos Penates Farre pio et saliente mica. XXIV Iniactis opulentior Thesauris Arabum et divitis ludiae Caementis licet occupes Tyrrhenum omne tuis et mare Apulicum, Si figit adamantinos Summis verticibus dira Necessitas 84 HORA.TII FLACCl Clavos, non animum metu, Non mortis laqueis expedies caput. Campestres melius Scytliae Quorum plaustra vagas rite trahunt domos Vivunt, et rigidi Getae Immetata quibus jugera liberas Fruges et Cererem ferunt, Nec cultura placet longior annua, Defunctumque laboribus Aequali recreat soi-te vicarius. Illic matre carentibus Privignis mulier temperat innocens, Nec dotata regit virum Conjux nec nitido fidit adultero. Dos est magna parentium Virtus et metuens alterius viri Certo foedere castitas ; Et peccare nefas aut pretium est mori. O quisquis volet impias Caedes et rabiem toUere civicam, Si quaeret Pater urbium Subscribi statuis, indomitam audeat Refrenare licentiam, Clams postgenitis ; quatenus, heu nefas ! Virtutem incolumem odimus, Sublatam ex oculis quaerimus invidi. Quid tristes querimoniae Si non supplicio culpa reciditm* ? Quid leges sine moribus Vanae proficiunt, si neque fervidis Pars inclusa caloribus Mundi nec Boreae finitimum latus Durataeque solo nives Mercatorem abigunt, horrida callidi Vincunt aequora navitae, Magnum pauperies opprobrium jubet CARMINTJM Iir. 25. 85 Quidvis et facere et pati, Virtutisque viam deserit arduae 1 Vel nos in Capitolium Quo clamor vocat et turba faventium, Vel nos in mare proximum Gemmas et lapides aurum et inutile, Summi materiem mali, Mittamus scelerum si bene poenitet. Eradenda cupidinis Pravi sunt elementa, et tenerae nimis Mentes asperioribus Formandae studiis. Nescit equo rudis Haerere ingenuus puer Venarique timet, ludere doctior, Seu Graeco jubeas trocho Seu malis vetita legibus alea, Cum perjura patris fides Consortem socium fallat et hospitem Indignoque pecuniam Heredi properet. Scilicet improbae Crescunt divitiae ; tamen Curtae nescio quid semper abest reL XXV Quo me, Bacche, rapis tui Plenum ? quae nemora aut quos agor in specus Velox mente nova 1 quibus Antris egi'egii Caesaris audiar Aeternum meditans decus Stellis inserere et consilio Jovis ? Dicam insigne recens adhuc Indictum ore alio. Non secus in jugis 86 HORATn rLACCI Exsomnis stupet Euias Hebrum prospiciens et nive candidam Thracen ac pede barbaro Lustratam Rhodopen, ut mihi devio Ripas et vacuum nemus Mirari libet. 0 Naiadum potens Baccharumque valentium Proceras manibus vertere fraxinos, Nil parvum aut humili modo, Nil mortale loquar. Dulce periculum est, 0 Lenaee, sequi deum Cingentem viridi tempora pampino. CARMINUM III. 26, 27. 87 XXVI. Vixi puellis nuper idoneiis Et militavi non sine gloria ; Nunc arma defmictumque bello Barbiton hic paries babebit, Laevum marinae qui Veneris latus Custodit. Hic liic ponite lucida Funalia et vectes et arcus Oppositis foribus minaces. O quae beatam diva tenes Cyprum et Memphin carentem Sithonia nive, Regina, sublimi flagello Tange Chloen semel arrogantem. XXVII. Impios parrae recinentis omen Ducat et praegnans canis aut ab agi'o Rava decurrens lupa Lanuvino Fetaque viiljies. Rumpat et serpens iter institutum Si per obliquum simUis sagittae Terruit mannos : ego cui timebo Providus auspex, Antequam stantes repetat pahides Imbritim divina avis imminentum, Oscinem corvum prece suscitabo Solis ab ortu. Sis hcet fehx ubicunque mavis, Et memor nostri, Galatea, vivas, Teque nec laevus vetet ire picus Nec vaga cornis:. HORATII FLACCI Sed vides quanto trepidet tumultu Pronus Orion. Ego quid sit ater Hadriae novi sinus et quid albus Peccet lapyx. Hostium uxores puerique caecos Sentiant motus orientis Austri et Aequoris nigri fremitum et trementes Verbere ripas. Sic et Europe niveum doloso Credidit tauro latus et scatentem Belluis pontum mediasque fraudes Palluit audax. Xuper in pratis studiosa florum et Debitae Nymphis opifex coronae Nocte sublustri nihil astra praeter Vidit et undas. Quae simul centum tetigit potentem Oppidis Creten : Pater, o relictum Filiae nomen pietasque, dixit, Victa furore ! Unde quo veni ? Levis una mors est Virginum culpae. Vigilansne ploro Turpe commissum, an vitiis carentem Ludit imago Vana quae porta fugiens ebuma Somnium ducit ? Meliusne fluctus Ire per longos fuit an recentes Carpere flores ? Si quis infamem mihi nunc juvencum Dedat iratae lacerare ferro et Frarigere enitar modo multum amati Cornua monstri. Impudens liqui patrios Penates, Impudens Orcum moror. O deorum Si quis haec audis, utinam inter errem Nuda leones ! CAEMINUM III. 28. . 89 Antequam turpis macies decentes Occupet malas teneraeque succus Defluat praedae, speciosa quaero Pascere tigres. Vilis Europe, pater urget absens : Quid mori cessas i Potes hac ab orno Pendulum zona bene te secuta Laedere coUum. Sive te rupes et acuta leto Saxa delectant age te procellae Crede veloci, nisi herile mavis Carpere pensum Regius sanguis, dominaeque tradi Barbarae pellex. — Aderat querenti Perfidum ridens Venus et remisso Fihus arcu. Mox ubi lusit satis : Abstineto, Dixit, irarum caUdaeque rixae, Cum tibi invisus lacerauda reddet Cornua taurus. Uxor invicti Jovis esse nescis : Mitte singultus ; bene ferre magnam Disce fortunam ; tua sectus orbis Nomina ducet. XXVIII. Festo quid potius die Neptuni faciam ? Prome reconditum, Lyde strenua, Caecubum Munitaeque adhibe vim sapientiae. Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere horreo Cessantem BibuH consulis amphoram. 90 , HORATII FLACCI Nos cantabimiis invicem Neptunum et virides Nereidum comas ; Tu curva recines lyra Latonam et celeris spicula Cynthiae ; Summo carmine quae Cnidon Fulgentesque teuet Cycladas et Paphon Junctis visit oloribus ; Dicetur merita jSTox quoque nenia. XXIX. Tyrrhena regum progenies, tibi Non ante verso lene merum cado Cum flore, Maecenas, rosarum et Pressa tuis balanus capillis Jamdudum apud me est. Eripe te morae ; Ne semper udum Tibur et Aesulae Declive contempleris arvum et Telegoni juga parricidae. Fastidiosam desere copiam et Molem propinquam nubibus arduis ; Omitte mirari beatae Fumum et opes strepitumque Eomae. Plerumque gratae divitibus vices, Mundaeque parvo sub lare pauperum Coenae sine aulaeis et ostro SoUicitam explicuere frontem. Jam clarus occultum Andromedae pater Ostendit ignem, jam Procyon furit Et stella vesani Leonis, Sole dies referente siccos : Jam pastor umbras cum grege languido RiTOmque fessus quaerit et horridi Dumeta Silvani, caretque Ripa vagis taciturna ventis. CARMINUM III. 29. 91 Tu civitatem quis deceat status Curas, et Urbi soUicitus times Quid Seres et regnata Cyro Bactra parent Tanaisque discors. Prudens futuri temporis exitum Caliginosa nocte premit deus, Ridetque si mortalis ultra Fas trepidat. Quod adest memeuto Componere aequus ; cetera fluminis Ritu feruntur, nunc medio aequoro Cum pace delabentis Etruscum In mare, nunc lapides adesos Stirpesque raptas et pecus et domus Volventis una non sine montium Clamore vicinaeque silvae, Cum fera diluvies quietos Irritat amnes. lUe potens sui Laetusque deget, cui licet in diem Dixisse Vixi : cras vel atra Nube polum Pater occupato Vel sole puro ; non tamen irritum Quodcunque retro est eflficiet, neque Diffinget infectumque reddet Quod fugiens semel iiora vexit. Fortuna saevo laeta negotio et Ludum insolentem ludere pertinas Transmutat incertos honores, Nunc mihi, nunc alii benigna. Laudo mauentem ; si celeres quatit Pennas resigno quae dedit, et mea Vui/Ute me involvo probamque Pauperiem sine dote quaero. Kon est meum si mugiat Africis Mahis procelHs ad miseras preces Decurrere, et votis pacisci Ne Cypriae Tyriaeque merces HOBATII FLACCI CARM. IH. 30. Addant avaro divitias mari : Tunc me biremis praesidio scaphae Tutum per Aegaeos tumultus Aura feret geminusque Pollux. XXX, ExEGi monumentum aere perennius Regalique situ pyramidum altius, Quod non imber edax, non Aquilo impotens Possit diruere aut innumerabilis Annorum series et fuga temporum. Non omnis moriar, multaque pars mei Vitabit Libitinam : usque ego j>ostera Crescam laude recens dum Capitolium Scandet cum tacita virgine pontifex. Dicar qua violens obstrepit Aufidus Et qua pauper aquae Daunus agrestium Regnavit populorum, ex bumili potens, Princeps Aeolium carmen ad Italos Deduxisse modos. Sume superbiam Quaesitam meritis et mihi Delphica Lauro cinge volens, Melpomene, comam. Q. HORATII FLACCI C A E M I N U M LIBER IV. 1. Intermissa, Venus, diu Rursus bella moves? Parce, precor, precor. Non sum qualis eram bonae Sub reguo Ciuarae. Desine, dulcium Mater saeva Cupidinum, Circa lustra decem flectere mollibus Jam durum imperiis : abi Quo blandae juvenum te revocant preces. Tempestivius in domum Patilli purpureis ales oloribus Commissabere Maximi, Si torrere jecur quaeris idoneum : Namque et nobilis et decens Et pro sollicitis non tacitus reis Et centum puer artium Late signa feret militiae tuae, Et quandoque potentior Largi m^neribus riserit aemuli 9i HORATIl FLACCI Albanos prope te lacus Ponet marmoream sub trabe citrea. Illic plurima naribus Duces tbura, lyraeque et Berecyntiae Delectabere tibiae ^Mixtis carminibus non sine fistula ; Illic bis pueri die Numen cum teneris virginibus tuum Laudantes pede candido In morem Salium ter quatient humum. Me nec femina nec puer Jam nec spes animi credula mutui, Nec certare juvat mero Nec vincii'e novis tempora floribus. Sed cur heu, Ligurine, cur Manat rara meas lacrima per genas ? Cur facunda parum decoro Inter verba cadit lingua silentio 1 Nocturnis egp somniis Jam captum teneo, jam volucrem sequor Te per gramina Martii Campi, te per aquas, dure, volubiles. II. PiNDARUM quisquis studet aemulari, lule, ceratis ope Daedalea Nititur pennis vitreo daturus Nomina ponto. Monte decurrens velut amnis imbres Quem super notas aluere ripas, Fervet immensusque ruit profundo Pindarus ore, Laurea donandus ApoUinari, Seu per audaces nova dithyrambos CARMINUM IV. 2. Verba devolvit uumerisque fertur Lege solutis ; Seu deos regesve canit deorum Sanguinem per quos cecidere justa Morte Centauri, cecidit tremendae Flamma Chimaerae ; Sive quos Elea domum reducit Palma caelestes pugilemve equumve Dicit et centum potiore signis Munere donat ; Flebili sponsae juvenemve raptum Plorat et vires animumque moresque Aureos educit in astra nigroque Invidet Orco. Multa Dircaeum levat aura cycnum Tendit, Antoni, quotiens in altos Nubium tractus. Ego apis Matinae More modoque Grata carpentis thyma per laborem Plurimum circa nemus uvidique Tiburis ripas operosa parvus Carmina fingo. Concines majore poeta plectro Caesarem quandoque trahet feroces Per sacrum clivum merita decorus Eronde Sigambros, Quo nihil majus meliusve terris Fata donavere bonique divi, Nec dabunt quamvis redeant in aurum Tempora priscum. Concines laetosque dies et Urbis Publicum ludum super impetrato Fortis Augusti reditu forumque Litibus orbum. Tum meae si quid loquar audiendum Vocis accedet bona pars et, 0 Sol Pulcher! olaudande! oanam, recepto Caesare felix. 96 HORATII FLACCI Teque dum procedis, io Triumphe ! Non semel dicemus, io Triumphe ! Civitas omnis dabimusque divis Thura benignis. Te decem tauri totidemque vaccae, Me tener solvet vitulus rehcta Matre qui largis juvenescit herbis In mea vota, Fronte curvatos imitatus ignes Tertium lunae referentis ortum, Qua notam duxit niveus videri Cetera fulvus. III. QuEM tu, Melpomene, semel Nascentem placido lumine videris, lUum non labor Isthmius Clarabit pugilem, non equus impiger Curru ducet Achaico Victorem, neque res bellica Dehis Ornatum fohis ducem, Quod regum tumidas contuderit minas, Ostendet Capitoho: Sed quae Tibur aquae fertile praefluunt Et spissae nemorum comae Fingent Aeoho carmine nobilem. Romae principis urbium Dignatur suboles inter amabiles Vatum ponere me choros, Et jam dente minus mordeor invido. 0, testudinis aureae Dulcem quae strepitum, Pieri, temperas, O mutis quoque piscibus Donatura cycni, si hbeat, sonum. CAEMINUM IV. 4. Totum muneris hoc tiii est : Quod monstror digito praetereuntium Romanae fidicen lyrae, Quod spiro et jilaceo, si placeo, tuum est. 67 IV. QuALEXi ministrum fiilminis alitem, Cui rex deorum regnum in aves vagas Permisit expertus fidelem Juppiter in Ganymede flavo, Olim juventas et patrius vigor Nido laborum propulit inscium, Vernique jam nimbis remotis Insolitos docuere nisus 98 HORATII FLACCI Venti paventem, mox in ovilia Demisit hostem vividus impetus, Nunc in reluctantes dracones Egit amor dapis atque pugnae : Qualemve laetis caprea pascnis Intenta fulvae matris ab ubere Jam lacte depulsum leonem Dente novo peritvira vidit : Videre Eaetis bella sub Alpibus Drusum gerentem Vindelici ; — quibua Mos unde deductus per omne Tempus Amazonia securi Dextras obarmet quaerere distuli, Nec scire fas est omnia ; — sed diu Lateque victrices catervae Consiliis juvenis revictae Sensere quid mens rite, quid indoles Nutrita faustis sub penetralibus Posset, quid Augusti paternus In pueros animus Neroues. Fortes creantur fortibus et bonis ; Est in juve«icis, est in equis patrum Virtus, neque imbellem feroces Progenerant aquilae columbam ; Doctrina sed vim promovet insitam, Rectique cultus pectora roborant ; Utcunque defecere mores Indecorant beue nata cidpae. Quid debeas, o Roma, Neronibus Testis Metaurum flumen et Hasdrubal Devictus et pulcber fugatis IUe dies Latio tenebris Qui primus alma risit adorea, Dirus per urbes Afer ut Italas Ceu flamma per taedas vel Eui-us Per Siculas equitavit iindas. CAKMINUM IV. 4-, • 99 Post hoc secnndis usque laboribua Romana pubes crevit et impio Vastata Poenorum tumultu Fana deos habuere rectos ; Dixitque tandem perfidus Hannibal : Cervi luporum praeda rapacium Sectamm- ultro quos oj^imus Fallere et efFugere est triumphus. Gens quae cremato fortis ab Ilio Jactata Tuscis aequoribus sacra Natosque maturosque patres Pertulit Ausonias ad urbos, Diu-is ut ilex tonsa bipennibus Nigrae feraci frondis in Algido, Per damna, per caedes, ab ipso Ducit opes auimumque ferro. Non hydra secto corijore firmior Vinci dolentem crevit in Herculem, Monstrumve submisere Colchi Maius Echioniaeve Thebae. Merses profundo, pulchrior evenit : Luctere, multa proruet integrum Cum laude victorem geretque Proelia conjugibus loquenda. Karthagini jam non ego nuutios Mittam superbos : occidit, occidit Spes omnis et fortuna nostri Nominis Hasdrabale interempto. NU Claudiae non perficient manus, Quas et benigno numine Juppiter Defendit et curae sagaces Expediunt per acuta belli. 100 HORATII FLACCI Drvis orte bonis, optime Romulae Custos gentis, abes jam nimium diu ; Maturum reditum poUicitiis patrum Sancto concilio redi. Lucem redde tuae, dux bone, patriae : Instar veris enim vultus ubi tuus Affulsit populo, gratior it dies Et soles melius nitent, Ut mater juvenem, quem Notus invido Flatu Carpathii trans maris aequora Cimctantem spatio longius annuo Dulci distinet a domo, Votis ominibusque et precibus vocat, Curvo nec faciem littore demovet: Sic desideriis icta fidelibus Quaerit patria Caesarem. Tiitus bos etenim rura perambulat, Nutrit rura Ceres almaque Faustitas, Pacatum volitant per mare navitae, Culpari metuit Fides, Nullis poUuitur casta domus stupris, Mos et lex maculosum edomuit nefas, Laudantur simili prole puerperae, Culpam poena premit comes. Quis Parthum paveat, quis gelidum Scythen Quis Germania quos horrida parturit Fetus, incolumi Caesare ? quis ferae Bellum curet Hiberiae 1 Condit quisque diem coUibus in suis Et vitem viduas ducit ad arbores; Hinc ad vina redit laetus et alteris Te mensis adhibet deum ; CAEMINUM rV. 6. 101 Te multa prece, te prosequitur mero Defuso pateris et Laribus tuum MLscet numen, uti Graecia, Castoris Et magni memor Herculis. Longas o utinam, dux bone, ferias Praestes Hesperiae! dicimus integro Sicci mane die, dicimus uvidi Cum Sol Oceano subest. VL DivE, quem proles Niobea magnae Vindicem linguae Tityosque raptor Sensit et Trojae prope victor altae Phtbius Achilles, Ceteris major, tibi miles impar, Filius quamvis Thetidis marinae Dardanas tun-es quateret tremenda Cuspide pugnax. IHe, mordaci velut icta ferro Pinus aut impulsa cupressus Euro, Procidit late posuitque collum in Pulvere Teucro. Ille non inclusus equo Minervae Sacra mentito male feriatos Troas et laetam Priami choreis FaUeret aulam ; Sed palam captis gravis, heu nefas heu, Nescios fari pueros Achivis Ureret flammis, etiam latentem Matris in alvo, Ni tuis victus Venerisque gratae Vocibus divum pater annuisset Eebus Aeneae potiore ductos Alite muros. ]03 HOEATII rLACCI Doctor argutae fidicen Thaliae, Phoebe, qui Xantho lavis amne crines, Dauniae defende decus Camenae, Levis Agyieu. Spiritum Phoebus mihi, Phoebus artem Carminis nomenque dedit poctae. Virginum primae puerique claris Patribiis orti, Deliae tutela deae fugaces Lyncas et cervos cohibentis arcu, Lesbium servate pedem meique Pollicis ictum, Rite Latonae puerum canentes, Rite crescentem face Noctilucam, Prosperam frugum celeremque pronos Volvere menses. Nupta jam dices: Ego dis amicum, Seculo festas referente luces, Reddidi carmen, docilis modorum Vatis Horati. VII. DiFFtJGERE nives, redevmt jam gramina campis Arboribusque comae; Mutat terra vices et decrescentia ripas Flumina praetereunt ; Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet Ducere nuda choros. Immortalia ne speres monet annus et almiun Quae rapit hora diem. Frigora mitescunt Zephyris, ver proterit aestas Interitura simul Pomifer Auctumnus fruges effuderit, et mox Bruma recurrit iners. CARMINUM IV, 8. 103 Damna tamen celeres reparant caelestia Imiae : Nos ubi decidimus Quo pius Aeneas quo dives Tullus et Ancus Pulvis et umbra sumus. Quis scit an adjiciant hodiernae crastina summae Tempora di superi 1 Cuncta manus avidas fugient heredis amico Quae dederis animo. Cum semel occideris et de te splendida Minos Fecei"it arbitria, Non, Torquate, genus, non te facundia, non te Restituet pietas ; Infemis neque enim tenebris Diana pudicum Liberat Hippolytum, Nec Lethaea valet Theseus abrumpere caro Vincula Peirithoo. VIIL DoNAREM pateras grataque commodus, Censorine, meis aera sodalibus, Donarem tripodas, praemia fortium Graiorum, neque tu pessima munerum Ferres, divite me scilicet artium Quas aut Parrhasius protuht aut Scopas, Hic saxo, liquidis ille coloribus SoUers nunc hominem ponere, nunc deum. Sed non haec mihi vis, non tibi tahum Res est aut animus dehciarum egens. Gaudes carminibus ; carmina possumus Donare et pretium dicere muneri. Non incisa notis marmora publicis, Per quae spiritus et vita redit bonis Post mortem ducibus, non celeres fugae Eejectaeque retrorsum Hannibahs minae, Non incendia Karthaginis impiae, 104. HORATII PLACCI Ejus qui domita nomen ab Africa Lucratus rediit clarius indicant Laudes, quam Calabrae Pierides : neque Si cliartae sileant quod bene feceris Mercedem tuleris. Quid foret Iliae Mavortisque puer si taciturnitas Obstaret meritis invida Eomuli 1 Ereptum Stygiis fluctibus Aeacum Virtus et favor et lingua potentium Vatum divitibus consecrat insulis. Dignum laude virum Musa vetat mori : Caelo Musa beat. Sic Jovis interest Optatis epulis impiger Hercules ; Clarum Tyndaridae sidus ab infimis Quassas eripiunt aequoribus rates; Omatus viridi tempora pampino Liber vota bonos ducit ad exitus. IX. Ne forte credas interitura quae Longe sonantem natus ad Aufidum Non ante vulgatas per artes Verba loquor socianda chordis ; Non si priores Maeonius tenet Sedes Homerus Pindaricae latent Ceaeque et Alcaei minaces Stesicborique graves Camenae: Nec si quid olim lusit Anacreon Delevit aetas ; spirat adhuc amor Vivuntque commissi calores Aeoliae fidibus puellae. Non sola comptos arsit adulteri Crines, et aurum vestibus illitum Mirata regalesque cultus Et comites Helene Lacaena, CARMINUM IV. 9. 105 Primusve Teucer tela Cydonio Direxit arcu ; non semel Ilios Vexata ; non pugnavit ingens Idomeneus Sthenelusve solus Dicenda Musis proelia; non feros Hector vel acer Deiphobus graves Excepit ictus pro pudicis Coujugibus puerisque primus. Vixere fortes ante Agamemnona Multi ; sed omnes illacrimabiles Urgentur ignotique longa Nocte, carent quia vate sacro. Paullum sepultae distat inertiae Celata virtus. Non ego te meis Chartis inomatum silebo, Totve tuos patiar labores Impune, Lolli, carpere lividas Obhviones. Est animus tibi Renimque prudens et sectmdis Temporibus dubiisque rectus, Vindex avarae fraudis, et abstinens Ducentis ad se cuncta pecuniae, Consiilque non unius anni Sed quoties bonus atque fidus Judex honestum praetulit utili, Rejecit alto dona nocentium Vultu, per obstantes catervas Exphcuit sua victor arma. Non possidentem multa vocaveris Recte beatum: rectius occupat Nomen beati qui deonim Muneribus sapienter uti Duramque callet pauperiem pati, Pejusque leto flagitium timet, Non iUe pro caris amicis Aut patria timidus perire. HORATII FLACCI X. O CRUDELis adhiic et Veneris muneribus potens, Insperata tiiae cum veniet pluma superbiae, Et quae nunc humeris involitant deciderint com;i Nunc et qui color est puniceae flore prior rosae Mutatus Ligurinum in faciem verterit hispidam, Dices heu quotiens te speculo videris alterum : " Quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit l Vel cur his animis incolumes non redeunt genae?' XL EsT mihi nonum superantis annum Plenus Albani cadus ; est in horto, PhyUi, nectendis ajjium coronis ; Est hederae vis Multa, qua crines rehgata fulges ; Ridet argento domus ; ara castis Vincta verbenis avet immolato Spargier agno ; Cuncta festinat manus, huc et illuc Cursitant mixtae pueris puellae; Sordidum flammae trepidant rotantes Vertice fumum. Ut tamen noris quibus advoceris Gaudiis, Idus tibi sunt agendae, Qui dies mensem Veueris marinae Findit Aprilem ; Jure soUemnis mihi sanctiorque Paene natah proprio, quod ex hac Luce Maecenas meus adfluentes Ordinat annos. CARMINrM IV. 12. 107 Telephum, quem tu petis, occupavit Non tuae sortis juvenem puella Dives et lasciva, tenetque grata Compede vinctum. Terret ambustus Phaethon avaras Spes, et exemphim grave praebet ales Pegasus terrenum equitem gravatus Bellerophontem, Semper ut te digna sequare et ultra Quam Ucet sperare nefas putando Disparem vites. Age jam, meorum Finis amorum — Non enim posthac aha calebo Femina — condisce modos amanda Voce quos reddas ; minuentur atrae Carmine curae. XII. Jam veris comites quae mare tempei-ant Impellunt animae Hntea Thraciae ; Jam nec prata rigent nec fluvii strepunt Hiberna nive turgidi. Nidum ponit, Itjn flebihter gemens, Infehx avis et Cecropiae domus Aeternum opprobrium, quod male barbaras Regum est ulta hbidines. Dicunt in tenero gramine pinguium Custodes ovium carmina fistula, Delectantque deum cui pecus et nigri CoUes Arcadiae placent. Adduxere sitim tempora, Virgih ; Sed pressum Cahbus ducere Liberum Si gestis, juvenum nobihum chens, Nardo vina merebere. 108 HORATII FLACCI Nardi parvus onyx eliciet cadum Qui nunc Sulpiciis accubat horreis, Spes donare novas largus amaraque Curarum eluere efficax. Ad quae si properas gaudia, cum tua Velox merce veni : non ego te meis Immunem meditor tingere poculis, Plena dives ut in domo. Verum pone moras et studium lucri, Nigrorumque memor, dum licet, ignium Misce stultitiam consiliis brevem : Dulce est desipere in loco. XIII. AUDIVERE, Lyce, di mea vota, di Audivere, Lyce : fis anus, et tamen Vis formosa videri Ludisque et bibis impudens Et cantu tremulo pota Cupidinem Lentum sollicitas. IUe virentis et Doctae psallere Chiae Pulchris excubat in genis. Importunus enim transvolat aridas Quercus, et refugit te quia luridi Dentes, te quia rugae Turjjant et capitis nives. Nec Coae referunt jam tibi purpurae Nec clari lapides tempora, quae semel Notis condita fastis Inclusit volucris dies. Quo fugit venus, heu, quove color? decens Quo motus ? quid habes illius, illius, Quae spirabat amores, Quae me surpuerat mihi, CARMINUM IV. 14, 109 Felix post Cinaram, notaque et artium Gratarum facies? Sed Cinarae breves Annos fata dederunt, Servatura diu parem Comicis vetulae temporibus Lycen, Possent ut juvenes visere fervidi Multo non sine risu DHapsam in cineres facem. XIV. QuAE cura patrum quaeve Quiritium Plenis honorum muneribus tuas, Auguste, virtutes in aevum Per titulos memoresque fastos Aetemet, o qua sol habitabiles Illustrat oras maxime principum ? Quem legis expertes Latinae VindeHci didicere uuper Quid Marte posses. MiUte nam tuo Drusus Genaunos, implacidum genus, Brevmosque veloces, et arces Alpibus impositas tremendis Dejecit acer plus vice simpHci ; Major Neronum mox grave proelium Commisit immanesque Raetos Auspiciis pepulit secundis, Spectandus in certamine Martio, Devota morti pectora liberae Quantis fatigaret ruinis ; Indomitas prope qualis imdas Exercet Auster, Pleiadum choro Scindente nubes, impiger hostium Vexare turmas et frementem Mittere equum medios per ignes. 110 HORATII rLACCI Sic tauriformis volvitur Aufidus, Qui regna Dauni praefluit Apuli, Cuni saevit horrendamque cultis Diluviem meditatur agris, Ut barbarorum Claudius agmina Ferrata vasto diruit imj)etu Primosque et extremos metendo Stravit humum sine clade victor, Te copias, te consilium et tuos Praebeute divos. Nanl tibi, quo die Portus Alexandrea supplex Et vacuam patefecit aulam, Fortuna lustro prospera tertio Belli secundos reddidit exitus, Laudemque et optatum peractis Imperiis decus arrogavit. Te Cantaber non ante domabilis Medusque et Indus, te profugus Scythes Miratur, o tutela praesens Italiae dominaeque Romae. CARMINUM IV. 15. Te fontium qui celat origines Nilusque et Ister, te rapidus Tigris, Te belluosus qui remotis Obstrepit Oceanus Britannis, Te non paventis fuuera Galliae Duraeque tellus audit Hiberiae, Te caede gaudentes Sigambri Compositis venerantur armis. 111 XV. Phoebus volentem proelia me loqui Victas et urbes increpuit lyra, Ne pai^va Tyrrhenum per aequor Vela darem. Tua, Caesar, aetas Fruges et agris rettulit uberes Et signa nostro restituit Jovi Derepta Pai-thorum superbis Postibus, et vacuum duellis Janum Quirini clausit, et ordiuem Rectum evaganti frena licentiae Injecit, emovitque culpas, Et veteres revocavit artes 112 HORATII riiACCI Per quas Latimim nomen et Italae Crevere vires famaque et imperi Pori-ecta majestas ad ortus Solis ab Hesperio cubili. Custode rerum Caesare non furor Civilis aut vis eliget otium, Non ira quae procudit enses Et miseras inimicat urbes. Non qui profandum Danubium bibunt Edicta rumpent Julia, non Getae, Non Seres infidive Persae, Non Tanam prope flumen orti. Nosque et profestis lucibus et sacris Inter jocosi munera Liberi Cum j)role matronisque nostris, Rite deos prius apprecati, Virtute functos more patrum duces Lydis remisto carmine tibiis Trojamque et Anchisen et almae Progeniem Veneris canemus. t t f f f rjTji f f ~¥" s^igg^su^^^ua^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ CAEMEN SECULAKE. Phoebe silvarumque potens Diana, Lucidum caeli decus, o colendi Semper et culti, date quae precamur Tempore sacro, Quo Sibyllini monuere versus Virgines lectas puerosque castos Dis quibus septem placuere colles Dicere carmen. Alme Sol, curru nitido diem qui Promis et celas aliusque et idem Nasceris, possis nihil urbe Roma Visere majus. I 114 HORATII FLACCI Rite maturos aperire partus Lenis, Ilithyia, tuere matres, Sive tu Lucina probas vocari Seu Genitalis. Diva, producas subolem patrumque Prosperes decreta super jugandis Feminis prolisque novae feraci Lege marita, Certus undenos decies per annos Orbis ut cantus referatque ludos Ter die claro totiesque grata Nocte frequentes. Vosque veraces cecinisse, Parcae, Quod semel dictum est stabilisque rerum Terminus servat, bona jam peractis Jimgite fata. Fertilis frugum pecorisque Tellus Spicea donet Cererem corona ; Nutriant fetus et aquae salubres Et Jovis aurae. Condito mitis placidusque telo Supplices audi pueros, Apollo; Siderum regina bicornis audi, Lvma, puellas: Roma si vestrum est opus, Iliaequo Littus Etruscum tenuere turmae, Jussa pars mutare Lares et urbem Sospite cursu, Cui per ardentem sine fraude Trojam Castus Aeneas patriae superstes Liberum munivit iter, datunis Plura relictis : Di, probos mores docUi juventae, Di, senectuti placidae quietem, Romulae genti date remque prolemque Et decus omne ! CARMEN SECULARE. Quaeque vos bobus veneratur albis Clarus Ancliisae Venerisque sanguis, Impetret, bellante prior, jacentem Lenis in bostem ! 115 rORTITtJDO. Jam mari terraque manus potentes Medus Albanasque timet secures, Jam Scythae responsa petunt superbi Nuper, et Indi. Jam Fides et Pax et Honos Pudorque Priscus et neglecta redire Virtus Audet, apparetque beata pleno Copia comu. IIG CARMEN SECULARE. Augur et fulgente decoras arcu Phoebus acceptusque novem Camenis, Qui salutari levat arte fessos Corporis artus, Si Palatinas videt aequtis arces Kemque Eomanam Latiumque, felix Alterum in lustram meliusque semper Proroget aevum. Quaeque Aventinum tenet Algidtmiqiic, Quindecim Diana preces virorum Curet et votis pueroram amicas Applicet aures. Haec Jovem sentire deosque cimctos Spem bonam certamque domum reporto, Doctus et Phoebi chorus et Dianae Dicere laudes. IJilJijllifl^g EPODON LIBEE. I. Ibis Libumis inter alta navium, Amice, propugnacula, Paratua omne Caesaris periculum Subire, Maecenas, tuo. Quid nos, quibus te vita sit superstite Jucuncla, si contra gravis ? Utnunne jussi persequemur otium Non dulce ni tectun simul, An hunc laborem mente laturi decet Qua ferre non molles viros ? Feremus et te vel per Alpium juga Inbospitalem et Caucasum, Vel Occidentis usque ad xiltimum sinum Forti sequemur pectore. Roges tuum labore quid juvem meo, ImbeUis ac firmus parum ? Comes minore sum futurus in metu, Qui major absentes habet ; 18 118 HORATn FLACCI Ut assidena implumibus puUis avis Serpentium allapsus timet Magis relictis, non, ut adsit, auxili •-■ Latura plus praesentibus. Libenter hoc et omne militabitur Bellum in tuae spem gratiae, Non ut juvencis illigata pluribus Aratra nitantur mea, Pecusve Calabris ante sidus fervidum Lucana mutet pascuis, Neque ut superni villa candens Tusculi Circaea tangat moenia. Satis superque me benignitas tua Ditavit : haud paravero Quod aut avarus ut Chremes terra premam, Discinctus aut perdam nepos. 34 EPODON LIBER, 3. 119 II. Beattjs ille qui procul negotiis, Ut prisca gens mortalium, Patema rura bobus exercet suis, Solutus omni fenore, Neque excitatur classico miles truci, Neque horret iratum mare, Forumque vitat et superba civium Potentiorum limina. Ergo aut adiilta vitium propagine Altas maiitat populos, Aut in reducta valle mugientium Prospectat errantes greges, Inutilesque falce ramos amputans Feliciores inserit, Aut pressa puris mella condit amphoris, Aut tondet infirmas oves ; Vel cum decorum mitibus pomis caput Auctumnus agris extuht, Ut gaudet insitiva decerpens pira, Certantem et uvam purpurae, Qua muneretur te, Priape, et te, pater Silvane, tutor finiimi ! Libet jacere modo sub antiqua ihce, Modo in tenaci gramine. Labxmtur altis interim ripis aquae, Queruntur in silvis aves, Fontesque lymphis obstrepunt manantibus, Somnos quod invitet leves. At cimi tonantis annus hibernus Jovis Imbres nivesque comparat, Aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas, Aut amite levi rara tendit retia, Turdis edacibus dolos, 34 120 HORATII FLACCI Pavidumque leporem et advenam laqueo gi'uem Jucunda captat praemia. Quis non malarum quas amor curas habet Haec inter obliviscitur 1 Quodsi pudica mulier in partem juvet Domum atque dulces liberos, Sabina qualis aut perusta solibus Pernicis uxor Apuli, Sacrum vetustis exstruat lignis focum Lassi sub adventum viri, Claudensque textis cratibus laetum pecus Distenta siccet ubera, Et horna dulci vina promens dolio Dapes inemptas apparet : Non me Lucrina juverint conchylia Magisve rhombus aut scari, Si quos Eois intonata fluctibus Hiems ad hoc vertat mare ; Non Afra avis descendat in ventrem meum, Non attagen lonicus Jucundior, quam lecta de pinguissimis OUva ramis arborum Aut herba lapathi prata amantis et gravi Malvae salubres corpori, Vel agna festis caesa TerminaUbus, Vel haedus ereptus kipo. Has inter epulas ut juvat pastas oves Videre properantes domiun, Videre fessos vomerem inversum boves Collo trahentes languido, Positosque vernas, ditis examen domus, Circum renidentes Lares ! Haec ubi locutus fenerator Alphius, Jam jam futurus inisticus, Omnem redegit Idibus pecuniam, Quaerit Kalendis ponere. EPODON LIBEE, 3, 4. 121 III. Parentis olim si quis impia manu Seuile guttur fregerit, Edit cicutis allium nocentius. 0 dura messorum ilia ! Quid hoc veneni saevit in praecordiis ? Num viperinus his cruor Incoctus herbis me fefellit 1 an malas Canidia tractavit dapes 1 Ut Argonautas praeter omnes candidum Medea mirata est ducem, Ignota tauris iUigaturum juga Penmxit hoc Jasonem ; Hoc dehbutis ulta donis peUicem Serpente fugit ahte. Nec tantus unquam siderum insedit vapor Siticulosae Apuhae, Nec munus humeris efficacis Herculis Inarsit aestuosius. At si quid unquam tale concupiveris, Jocose Maecenas, precor Manum pueUa savio opponat tuo Extrema et in sponda cubet. IV. Lupis et agnis quanta sortito obtigit, Tecum mihi discordia est, Hibericis peruste funibus latus Et crura dura compede. Licet superbus ambules pecunia, Fortuna non mutat genus. Videsne, Sacram metiente te viam Cum bis trium ulnanmi toga, 132 HOEATII FLACCI Ut ora vertat huc et liuc euntium Liberrima indignatio ? Sectus flagellis hic triumviralibus Praeconis ad fastidium Arat Falerni mille fundi jugera Et Appiam mannis terit, Sedilibusque magnus in i^rimis eques Othone contempto sedet ! Quid attinet tot ora navium gravi Rostrata duci pondere Contra latrones atque servilem manum Hoc, hoc tribuno militum ? 1 " At, o deorum quidquid in caelo regit Terras et humanum genus, Quid iste fert tumultus 1 aut quid omnium Vultus in unum me truces ? Per liberos te, si vocata partubus Lucina veris affuit, Per hoc inane purpurae decus precor, Per improbaturum haec Jovem, Quid ut noverca me intueris aut uti Petita ferro beUua ? " Ut haec trementi questus ore constitit Insignibus raptis puer, Lnpube corpus quale posset impia Mollire Thracum pectora, Canidia brevibus impHcata viperis Crines et incomptum caput Jubet sepvdcris caprificos erutas, Jubet cupressus funebres, Et uncta turpis ova ranae sanguine, Plumamque nocturnae strigis, EPODON LIBER, 5. 123 Herbasque quas lolcos atque Hiberia Mittit venenorum ferax, Et ossa ab ore rapta jejunae canis Flammis adiu-i Colchicis. At expedita Sagana per totam domum Spargens Avemales aquas Horret capillis, ut marinus asperis EcMnus aut currens aper. Abacta nulla Veia conscientia Ligonibus diu-is hmnum Exhauriebat ingemens laboribus, Quo posset infossus puer Longo die bis terque mutatae dapis Liemori spectaculo, Cum promineret ore quantum exstant aqua Suspensa mento corpora ; Exsucca uti medulla et aridum jecur Amoris esset poculum, Interminato cum semel fixae cibo Intabuissent pupulae. Non defuisse masculae hbidinis Ariminensem Foham Et otiosa credidit XeapoHs Et omne vicinum oppidum, Quae sidera excantata voce Thessala Limamque caelo deripit. Hic irresectum saeva dente Uvido Canidia rodens polhcem Quid dixit aut quid tacuit 1 " O rebus meis Non infideles arbitrae, Nox et Diana quae silentimn regis Arcana cum fiunt sacra, Nimc, nunc adeste, nunc in hostiles domos Iram atque numen vertite ! Formidolosis dum latent silvis ferae Dulci sopore languidae, Senem, quod omnes rideant, adulteruni 57 124' UORATII FLACCI Latrent Siibviranae canes Nardo peruuctum, quale non perfectius Meae laborarint manus. — Quid accidit 1 Cur dira barbarae minus Venena Medeae valent ? Quibus superbam fugit ulta pellicem, Magni Creontis filiam, Cum palla, tabo munus imbutum, novam Incendio nuptam abstulit. Atqui nec herba nec latens in asperis Eadis fefeliit me locis. Indormit unctis omnium cubilibus Oblivione pellicum. — Ab ah. ! solutus ambulat veneficae Scientioris carmine. Non usitatis, Vare, potionibus, 0 multa fleturum caput, Ad me recurres, nec vocata mens tua Marsis redibit vocibus : Maius pai-abo, maius infundam tibi Fastidienti poculum, Priusque caelum sidet inferius mari, Tellure porrecta super, Quam non amore sic meo flagi'es uti Bitumen atris ignibus." Sub haec puer jam non ut ante moUibus Lenire verbis impias, Sed dubius unde rumperet silentium Misit Thyesteas preces : Venena, magnum fas nefasque, non valent Convertere humanam vicem ; Diris agam vos ; dira detestatio Nulla expiatur victima. Quin ubi perire jussus exspiravero Noctm-nus occun^am Furor Petamque vultus umbra curvis imguibus, Quae vis deorum est manium, EPODON LIBER, 6, 7. l~j Et inqnietis assidens praecordiis Pavore somnos auferam. Vos turba vicatim hinc et hinc saxis petcns Contimdet obscoenas anus ; Post insepulta membra diiferent lupi Et Esquiliuae alites ; Neque hoc parentes heu mihi superstites EfFugerit spectaculum. VI. QuiD immerentes hospites vexas canis Ignavus adversum lupos ? Quin huc inanes, si potes, vertife minas Et me remorsurum petis ] Nam quahs aut Molossus aut fulvus Lacon, Aniica vis pastoribus, Agam per altas aure sublata nives Quaecunque praecedet fera: Tu cum timenda voce complesti nemus Projectum odoraris cibum. Cave, cave : namque in malos asperrimus Parata toUo cornxia, Qualis Lycambae spretus infido gener Aut acer hostis Bupalo. Aa si quis atro dente me petiverit Inultus ut flebo puer ] VII. Quo, quo scelesti ruitis 1 aut cur dexteri.-: Aptantur enses conditi ? Parumne campis atque Neptuno super Fusum est Latini sanguinis, 126 HORATII rLACCI Non ut superbas invidae Ivartliaginis Romanus arces ureret, Intactus aut Britannus ut descenderet Sacra catenatus via, Sed ut secundum vota Parfhorum sua Urbs haec periret dextera 1 Neque hic lupis mos nec fuit leonibus Unquam nisi in dispar feris. Furome caecus, an rapit vis acrior, An culpa ? Responsmn date. Tacent et albus ora pallor inficit Mentesque perculsae stupent. Sic est : acerba fata Romanos agunt Scelusque fraternae necis, Ut immerenjiis fluxit in terram Remi Sacer nepotibus cruor. VIIL RoGARE longo putidam te seculo, Vires quid enervet meas ! Cum sit tibi dens ater et rugis vetus Frontem senectus exaret, Hietque turpis inter aridas nates Podex velut crudae bovis. Sed incitat me pectus et mammae putres, Equina quales ubera, Venterque moUis et femur tumentibus Exile suris additum. Esto beata, funus atque imagines Ducant triumpbales tuum, Nec sit marita, quae rotundioribus Onusta baccis ambulet. Quid, quod libelli Stoici inter sericos Jacere pulvillos amant : EPODON LIBER, 9. 127 llliterati num minus nervi rigent, Llinusve languet fascinum ? Quod ut superbo provoces ab inguine, Ore allaborandum est tibi. IX. QuAOTO repostum Caecubum ad festas dapes Victore laetus Caesare Tecum sub alta — sic Jovi gratum — domo, Beate Maecenas, bibam Sonante mixtum tibiis carmen lyrae Hac Dorium, illis barbarum 1 Ut nuper, actus cum freto Neptunius Dux fugit ustis navibus, Minatus Urbi vincla, quae detraxerat Servis amicus perfidis. Romanus, — eheu, posteri negabitis — Emancipatus feminae Fert vallum et arma miles et spadonibus Servire rugosis potest, Interque signa turpe militaria Sol adspicit conopium. At huc frementes verterunt bis mille equos Galli, canentes Caesarem, Hostiliumque navium portu latent Puppes sinistrorsum citae. lo Triumphe, tu moraris aureos Currus et iutactas boves 1 lo Triumphe, nec Jugurthino paxem Bello reportasti ducem, Neque Africanum, cui super Karthaginem Virtus sepulcrum condidit. Terra marique victus hostis punioo Lugubre mutavit sagum. 28 133 HORATII FLACCI Aut ille centum nobilem Cretam urbibus Ventis itm-us non suis, Exercitatas aut petit Syrtes Noto, Aut fertur incerto mari. Capaciores affer huc, puer, scyphos Et Chia vina aut Lesbia. Vel, quod fluentem nauseam coerceat, Metire nobis Caecubum : Curam metumque Caesaris rerum juvat Dulci Lyaeo solvere. Mala soluta navis exit alite Ferens olentem Maevium : Ut horridis utrumque verberes latu.s, Auster, memento fluctibus ! Niger rudentes Eurus inverso mari Fractosque remos differat ; Insm'gat Aquilo quantus altis montibus Frangit trementes ilices ; Nec sidus atra nocte amicum appareat Qua tristis Orion cadit ; Quietiore nec feratur aequore Quam Graia victorum manus, Cum Pallas usto vertit iram ab Ilio In impiam Ajacis ratem ! O quantus instat na\itis sudor tuis, Tibique pallor luteus Et illa non virilis ejulatio Preces et aversum ad Jovem, lonius udo cum remugiens sinus Noto carinam ruperit ! Opima quodsi praeda cm-vo littore Porrecta mergos juveris, Libidinosus immolabitur caper Et agna Tempestatibus. EPODON LIBER, 11. 129 XI. Petti, nihil me sicut antea juvat Scribere versiculos amore percussum gi'avi, Amore qui me praeter omnes expetit Mollibus in pueris aut in puellis urere. Hic tertius December, ex quo destiti Inachia furere, silvis honorem decutit. Heu me, per Urbem — nam pudet tanti mab — Fabula quanta fui ! Conviviorum et poenitet In quis amantem languor et silentium Arguit et latere petitus imo spiritus. " Contrane lucrum nil valere candidum Pauperis ingenimn ?" querebar applorans tibi, Simul calentis inverecundus deus Fervidiore mero arcana promorat loco. Quodsi meis inaestuat praecordiis Libera bilis, ut haec ingrata ventis dividat Fomenta vulnus nil malum levantia, Desinet imparibus certare summotus pudor. Ubi haec severus te palam laudaveram, Jussus abire domimi ferebar incerto pede Ad non amicos heu mihi postes et heu Limina dura, quibus lumbos et infregi latus. Nunc gloriantis quamlibet mulierculam Vincere mollitie amor Lycisci me tenet, Unde expedire non amicorum queant Libera consiha nec contimaeUae graves, Sed alius ardor aut puellae candidae Aut teretis pueri longam renodantis comam. 28 130 HORATII FLACCI XII. QuiD tibi vis, mulier nigris dignissima barris ? Munera quid mihi quidve tabellas Mittis nec firmo juveni neque naris obesae 1 Namque sagacius unus odoror, Polypus an gravis hirsutis cubet hircus in alis, Quam canis acer ubi lateat sus. Qui sudor vietis et quam malus undique membris Crescit odor, cum pene soluto Indomitam properat rabiem sedare ; neque illi Jam manet humida creta colorque Stercore fucatus crocodili, jamque subando Tenta cubilia tectaque rumpit ! Vel mea cum saevis agitat fastidia verbis : Inachia langues minus ac me ; Inachiam ter nocte potes, mihi semper ad imum MolHs opus. Pereat male quae te Lesbia quaerenti taurum monstravit inertem, Cum mihi Cous adesset Amyntas, Cujus in indomito constantior inguine nervus Quam nova coUibus arbor inhaeret. Muricibus Tyriis iteratae vellera lanae Cui properabantur ? Tibi nempe, Ne foret aequales inter conviva, magis quem Diligeret mulier sua quam te. O ego non felix, quam tu fugis ut pavet acres Agna lupos capreaeque leones ! XIII. HoRRiDA tempestas caelum contraxit et imbres Nivesque deducunt Jovem ; nunc mare, nunc siluae Threicio Aquilone sonant : rapiamus, amici, Occasionem de die, dumque virent genua EPODON LIBER, 13, 14. 131 Et decet, obducta solvatur fronte senectus. Tu vina Torquato move consule pressa meo. Cetera mitte loqui : deus haec fortasse benigna Reducet in sedem vice. Nunc et Acbaemenio Perfundi nardo juvat et fide Cyllenea Levare diris pectora soUicitudinibus ; Nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno : Invicte, mortalis dea nate puer Thetide, Te manet Assaraci tellus, quam frigida parvi Findunt Scamandri flumina kibricus et Simois, Unde tibi reditiun certo subtemine Parcae Rupere, nec mater domum caerula te revehet. lUic omne malum vino cantuque levato, Deformis aegrimoniae dulcibus alloquiis. XIV. MoUjIS inertia cur tantam difiuderit imis Oblivionem sensibus, Pocula Lethaeos ut si ducentia somnos Arente fauce traserim, Candide Maecenas, occidis saepe rogando : Deus, deus nam me vetat Inceptos, olim promissum carmen, iambos Ad umbilicum adducere. Non aliter Samio dicunt arsisse Bathyllo Anacreonta Teium, Qui persaepe cava testudine flevit amorem Non elaboratum ad pedem. Ureris ipse miser : quodsi non pulchrior ignis Accendit obsessam IHon, Gaude sorte tua ; me hbertina neque uno ■ Contenta Phryne macerat. 16 132 HORATII FLACCI XV. Nox erat et caelo fulgebat luna sereno Inter minora sidera, Cum tu magnorum numen laesura deorum In verba jurabas mea, Artius atque hedera procera adstringitur ilex, Lentis adhaerens brachiis : Dum pecori kipus et nautis infestus Orion Turbaret hibernum mare, Intonsosque agitaret Apolhnis aura capillos, Fore hunc amorem mutuum. O dohtura mea multum virtute Neaera ! Nam si quid in Flacco viri est, Non feret assiduas potiori te dare noctes, Et quaeret iratus parem, Nec semel offensae cedet constantia formae, Si certus intrarit dolor. Et tu, quicunque es fehcior atque meo nunc Superbus incedis malo, Sis pecore et multa dives tellure hcebit Tibique Pactolus fluat, Nec te Pythagorae fallant arcana renati, Formaque vincas Nirea, Eheu translatos aho maerebis amores: Ast ego vicissim risero. XVI. Altera jam teritur beUis civilibus aetas, Suis et ipsa Roma viribus ruit : Quam neque finitimi valuerunt perdere Marsi Minacis aut Etrusca Porsenae manus. EPODON LIBER, 16. 133 Aemula nec virtus Capuae nec Spartacus acer Novisque rebus infidelis Allobrox, Nec fera caerulea domuit Germania pube Parentibusque abominatus Hannibal, Impia perdemus devoti sanguinis aetas, Ferisque rursus occupabitur solum. Earbarus heu cineres insistet victor et Urbem Eques sonante verberabit ungula, Quaeque carent ventis et solibus ossa Quirini, Nefas videre ! dissipabit insolens. Forte quid expediat communiter aut melior pars Malis carere quaeritis laboribus : Nulla sit hac potior sententia, Phocaeorum Velut profugit exsecrata civitas Agros atque Lares patrios habitandaque fana Apris reUquit et rapacibus hipis, Ire pedes quocunque ferent, quocunque per undas Notus vocabit aut protervus Africus. Sic placet ? an mehus quis habet suadere ? — Secunda Ratem occupare quid moramur aUte ? Sed juremus in haec : Simul imis saxa renarint Vadis levata, ne redire sit nefas ; Neu conversa domum pigeat dare hntea, quando Padus Matina laverit cacumina, In mare seu celsus procurrerit Apenninus, Novaque monstra junxerit hbidine Mirus amor, juvet ut tigres subsidere cervis, Adulteretur et cohunba miluo, Credula nec ravos timeant armenta leones, Ametque salsa levis hircus aequora. Haec et quae poterunt reditus abscindere dulces Eamus omnis exsecrata civitas, Aut pars indocih mehor grege ; moUis et exspes Inominata perprimat cubiha ; Vos quibus est virtus muliebrem toUite luctum Etrusca praeter et volate httora. 40 13i HORATII rLACCI Nos manet Oceanus cii-cumvagus : arva, beata Petamus arva divites et insulas, Keddit ubi Cererem tellus inarata quotannis Et imputata floret usque vinea, Germinat et mmquam fallentis termes olivae, Suamque pulla ficus ornat arborem, Mella cava manant ex ilice, montibus altis Levis crepante lympha desilit pede. Illic injussae veniunt ad mulctra capellae, Eefertque tenta grex amicus ubera ; Nec vespertinus circumgemit ursus ovile, Neque intumescit alta viperis humus. Pluraque felices mirabimur : ut neque largis Aquosus Eurus arva radat imbribus, Pinguia neo siccis urantur semina glebis, TJtrumque rege temperante caelitum. Non buc Argoo contendit remige pinus, Neque impudica Colchis intulit pedem ; Non huc Sidonii torserunt coruua nautae Laboriosa nec cohors Ulixei. Nulla nocent pecori contagia, nullius astri Gregem aestuosa torret impotentia. Juppiter illa piae secrevit littora genti, IJt inquinavit aere tempvis aureum ; Aere, dehinc ferro duravit secula ; quorum Piis secunda vate me datur fuga. XVII. Jam jam ef&caoi do manus scientiae, Supplex et oro regna per Proserpinae, Per et Dianae non movenda numina, Per atque libros carminum valentium Refixa caelo devocare sidei-a, Canidia, parce vocibus tandem sacris Citumque retro solve, solve turbinem. EPODON LIBEE, 17. 135 Movit nepotem Telephus Nereium, In quem superbus ordinarat agmina Mysorum et in quem tela acuta torserat. Unxere matres Iliae addictum feris Alitibus atque canibus homicidam Hectorem, Postquam relictis moenibus rex procidit Heu pervicacis ad pedes Achillei. Setosa duris exuere pellibus Laboriosi remiges Ulixei Volente Circa membra ; tunc mens et sonus Eelapsus atque notus in v\iltus bonor. Dedi satis suiierque poenarum tibi, Amata nautis multum et institoribus. Fugit juventas et verecundus color Eeliquit ossa pelle amicta lurida ; Tuis capiUus albus est odoribus ; Nullum ab labore me reclinat otium ; Urget diem nox et dies noctem, neque est Levare tenta spiritu praecordia. Ergo negatum vincor ut credam miser SabeUa pectus increpare carmina Caputque Marsa dissilire nenia. Quid amplius vis ? O mare, o terra, ardeo, Quantum neque atro delibutus Hercules Nessi cruore, nec Sicana fervdda Virens in Aetna flamma ; tu donec cinis Injuriosis aridus ventis ferar Cales venenis officina Colchicis. Quae finis aut quod me manet stipendium 1 Efiare ; jussas cum fide poenas luam, Paratus expiare, seu poposceris Centum juvencos, sive mendaci lyra Voles sonari : Tu pudica, tu proba Perambvdabis astra sidus aureum. Infamis Helenae Castor ofiensus vicem Fraterque magni Castoris victi prece Adempta vati reddidere lumina. 44 136 EPODON LIBER, 17. Et tu, potes nam, solve me dementia, O nec paternis obsoleta sordibus, Neque in sepulcris pauperum prudens anus Novendiales dissipare pulveres. Tibi hospitale pectus et purae manus, Tuusque venter Pactumeius, et tuo Cruore rubros obstetrix pannos lavit, Utcunque fortis exsilis puerpera. Quid obseratis auribus fundis preces 1 Non saxa nudis surdiora navitis Neptunus alto tundit hibernus salo. Inultus ut tu riseris Cotyttia Vulgata, sacrum liberi Cupidinis, Et Esquihni pontifex venefici Impune ut Urbem nomine impleris meo ! Quid proderat ditasse Pelignas anus, Velociusve miscuisse toxicum 1 Sed tardiora fata te votis manent : Ingrata misero vita ducenda est in hoc Novis ut usque suppetas laboribus. Optat quietem Pelopis infidi pater, Egens benignae Tantalus semper dapis, Optat Prometheus obligatus aUti, Optat supremo coUocare Sisyphus In monte saxum ; sed vetant leges Jovis. Voles modo altis desilire turribus, Modo ense pectus Norico recludere, Frustraque vincla gutturi nectes tuo Fastidiosa tristis aegrimonia. Vectabor humeris tunc ego inimicis eques, Meaeque terra cedet insolentiae. An quae movere cereas imagines, Ut ipse nosti curiosus, et polo Deripere lunam vocibus possim meis, Possim crematos excitare mortuos Desiderique temperare pocula, Plorem artis in te nil agentis exitus? SATIKARUM LIBER PRIMUS. Qui fit, Maecenas, iit nemo quam sibi sortem Seu ratio dederit seu fors objecerit illa Contentus vivat, laudet diversa sequentes ? " 0 fortunati mercatores ! " gi-avis annis Miles ait multo jam fractus membra labore. Contra mercator, navem jactantibus Austris : " Militia est potior. Quid enim, concurritur : horae Momento cita mors venit aut victoria laeta." Agricolam laudat juris legumque peritus, Sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat. 10 Ille datis vadibus qui rure extractus in iu"bem est Solos felices viventes clamat in urbe. Cetera de genere hoc, adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium. Ne te morer, audi Quo rem deducam. Si quis Deus, " En ego," dicat, " Jam faciam quod vultis : eris tu, qui modo miles, Mercator ; tu, consultus modo, rusticus : hinc vos, Vos hinc mutatis discedite partibus : Eia ! Quid statisl" nolint. Atqui licet esse beatis. Quid causae est merito quin illis Juppiter ambas- 20 Iratus buccas inflet, neque se fore posthac Tam facilem dicat votis ut praebeat aurem ? Praeterea ne sic, ut qui jocularia, ridens Percurram (quamquam ridentem dicere verum Quid vetat ] ut pueris olim dant crustula blandi Doctores, elementa velint ut discere pi-ima); 138 HORATII rLACCI Sed tamen amoto quaeramus seria ludo. Ille gravem duro terram qui vertit ai-atro, Perfidus hic caupo, miles, nautaeque per omne Audaces mare qui currunt, hac meute laborem 30 Sese ferre, senes ut in otia tuta recedant, Aiunt, quum sibi siut congesta cibaria: sicut Parvula, nam exemplo est, magni formica laboris Ore trahit quodcimque potest atque addit acervo, Quem struit haud ignara ac non incauta futuri. Quae, simul inversum contristat Aquarius annum, Non usquam prorepit et illis utitur ante Quaesitis sapiens ; quum te neque fervidus aestus Demoveat lucro, neque hiems, ignis, mare, ferrum, Nil obstet tibi dum ne sit te ditior alter. 40 Quid juvat immensum te argenti pondus et auri Furtim defossa timidum deponere terra ? " Quod si comminuas vilem redigatur ad assem." At ni id fit quid habet pulchri constructus acervus ? MiUia frumenti tua triverit area centum, Non tuus hoc capiet venter plus ac meus : ut si Eeticulum panis venales inter onusto Forte vehas humero, nihilo plus accipias quam Qui nil portarit. Vel dic quid referat intra Naturae fines viventi, jugera centum an 50 Mille aret ? " At suave est ex magno tollere acervo." Dum ex parvo nobis tantundem haiirire relinquas, Cur tua plus laudes cumeris granaria nostris ? Ut tibi si sit opus liquidi non ampUus urna, Vel cyatho, et dicas, " Magno de flumine malim Quam ex hoc fonticulo tantundem sumere." Eo fit Plenior ut si quos delectet copia justo Cum ripa simid avulsos ferat Aufidus acer. At qui tantuli eget quanto est opus is neque limo Turbatam haurit aquam neque vitam amittit in imdis. 60 At bona pars hominum decepta cupidine falso, " Nil satis est," inquit ; " quia tanti quantum habeas sis." Quid facias ilU ? Jubeas miserum esse libenter SATIRARUM I. 1. 139 Quatenus id facit ; ut quidam memoratur Atlienis Sordidus ac dives, populi contemnere voces Sic solitus : " Populus me sibilat ; at mihi plaudo Ipse domi simul ac nummos contemplor in arca." Tantalus a labris sitiens fugientia captat Flumina .... Quid rides ? mutato nomine de te Fabula narratur : congestis undique saccis 70 Indormis inhians et tamquam parcere sacris Cogeris aut pictis tamquam gaudere tabellis. Nescis quo valeat nummus ? quem praebeat usum ? Panis ematur, olus, vini sextarius, adde Quis himaana sibi doleat natura negatis. An vigilare metu exanimem, noctesque diesque Formidare malos fures, incendia, servos Ne te compilent fugientes, hoc juvat ? Horum Semper ego optarim pauperrimus esse bonorum, " At si condoluit tentatum frigore corpus, 80 Aut alius casus lecto te adfixit, habes qui Adsideat, fomenta paret, medicum roget ut te Suscitet ac gnatis reddat carisque propinquis." Non uxor salvum te vult, non fihus ; omnes Vicini oderimt, noti, pueri atque puellae. Miraris, quum tu argento post omnia ponas, Si nemo praestet quem non merearis amorem? An si cognatos, nidlo natura labore Quos tibi dat, retinere vehs servareque amicos, Infehx operam perdas ] ut si quis asellum 90 In Campo doceat parentem currere frenis. Denique sit finis quaerendi, quumque habeas plus Pauperiem metuas minus et finire laborem Incipias, parto quod avebas, ne facias quod Ummidius quidam ; non longa est fabula : dives Ut metiretur nummos ; ita sordidus ut se Non unquam servo meUus vestiret ; adusque Supremum tempus, ne se penuria victus Opprimeret metuebat. At hunc hberta securi Divisit medium, fortissima Tyndaridamm. 100 m noRATn fla.cci " Quid mi igitur suades ? ut vivam JMaenius ? aut sic Ut Nomentanus V Pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere : non ego avarum Quum veto te fieri vappam jubeo ac nebidonem. Est inter Tanain quiddam socerumque Viselli. Est modus in rebus, sunt certi denique fines, Quos ultra citraque nequit consistere rectum. IUuc unde abii redeo, nemo ut avarus Se probet ac potius laudet diversa sequentes, Quodque aliena capella gerat distentius uber lli Tabescat, neque se majori pauperiormn Tm-bae comparet, hunc atque hunc superare laboret. Sic festinanti semper locupletior obstat, Ut, quum carceribus missos rapit ungida currus, Instat equis auriga suos vincentibus, illum Praeteritum temnens extremos inter euntem. Inde tit ut raro qui se vixisse beatum Dicat, et exacto contentus tempore vita Cedat uti conviva satur, reperire queamus. Jam satis est. Ne me Crispini scrinia lippi 12' Compilasse putes, verbum non amplius addam. II. Ambubaiarum coUegia, pharmacopolae, Mendici, mimae, balatrones, hoc genus omne Maestum ac soUicitum est cantoris morte Tigelli. Quippe benignus erat. Contra hic, ne prodigus esse Dicatm' metuens, inopi dare nolit amico Frigus quo duramque famem propeUere possit. Hunc si perconteris avi cur atque parentis Praeclaram ingrata stringat malus inghivie rem, Omnia conductis coiJmens obsonia nummis, Sordidus atque animi quod parvi noht haberi, Eespondet. Laudatur ab his, culpatur ab iUis. Fufidius vappae famam timet ac nebulonis, Dives agris, dives positis in fenore nummis : SA.TniAI!,UM I. 2. Ul ^uinas liic capiti mercedes exsecat atque ^uanto perditior quisque est tanto acrius urget ; Nomina sectatur modo sumpta veste virili 3ub patribus duris tironum. Maxime, quis non, Juppiter ! exckmat simul atque audivit ? At in se Pro quaestu sumptum facit hic. Vix credere possis Quam sibi non sit amicus, ita ut pater ille Terenti 20 Fabula quem miserum gnato vixisse fugato Inducit non se pejus cruciaverit atque bic. Si quis nunc quaerat, Quos res baec pertinet ? illuc : Dum vitant stulti vitia in contraria curnmt. Maltinus tunicis demissis ambulat ; est qui Inguen ad obscoenum subductis usque facetus ; Pastillos Rufillus olet, Gargonius bircum. Nil medium est. Sunt qui nolint tetigisse nisi illas Quarum subsuta talos tegat instita veste ; Contra alius nullam nisi olenti in fornice stantem. 30 Quidam notus homo cum exiret fornice, " j^Iacte Virtute esto," inquit sententia dia Catonis. Nam simul ac venas infiavit tetra libido Huc juvenes aequum est descendere, non alienas Permolere uxores. " NoUm laudarier," inquit, " Sic me," mirator cunni Cupiennius albi. Audire est operae pretium, procedere recte Qui moechos non vultis, ut omni parte laborent ; Utque illis multo corrupta dolore voluptas, Atque haec rara, cadat dura inter saepe pericla. 40 Hic se praecipitem tecto dedit ; iUe flagellis Ad mortem caesus ; fugiens hic decidit acrem Praedonum in turbam ; dedit hic pro corpore nummos ; Hunc perminxerunt calones ; quin etiam iUud Accidit, ut quidam testes caudamque salacem Demeteret ferro, Jiire omnes ; Galba negabat. Tutior at quanto merx est in classe secunda, Libertinarum dico, SaHustius in quas Non minus insanit quam qui moechatur. At hic si Qua res, qua ratio suaderet, quaque modeste 50 142 HORATII rLACCI Munifico esse licet, vellet bonus atque benignus Esse, daret quantum satis esset nec sibi damno Dedecorique foret. Verum hoc se amplectitur vmo, Hoc amat et laudat : " Matronam nuUam ego tango." Ut quondam Marsaeus, amator Originis ille, Qui patrium mimae donat fundumque laremque, " Nil fuerit mi," inquit, " cum uxoribus unquam alienis." Verum est cum mimis, est cum meretricibus, unde Fama malum gravius quam res trahit. An tibi abunde Personam satis est, non illud quidquid ubique 6 Officit evitare ? Bonam deperdere famam, Rem patris oblimare, malum est ubicunque. Quid inter Est in matrona, ancilla, peccesne togata ? Villius in Fausta Sullae gener, boc miser uno Nomine deceptus, poenas dedit usque superque Quam satis est, pugnis caesus ferroque petitus, Exclusus fore cum Longarenus foret intus. Huic si mutonis verbis mala tanta videntis Diceret haec animus : " Quid vis tibi 1 numquid ego a te Magno prognatum deposco consule cunnum 7 Velatumque stola mea cum conferbuit ira 1" Quid responderet ? " Magno patre nata puella est." At quanto mehora monet pugnantiaque istis Dives opis natura suae, tu si modo recte Dispensare velis ac non fugienda petendis Immiscere. Tuo vitio rerumne labores Nil referre putas 1 Quare ne poeniteat te Desine matronas sectarier, unde laboris PIus haurire mali est quam ex re decerpere fructus. Nec magis huic inter niveos viridesque lapillos 6 (Sit licet hoc, Cerinthe, tuum) tenerum est femur aut cru Rectius, atque etiam melius persaepe togatae est. Adde huc quod mercem sine fucis gestat, aperte Quod venale habet ostendit, nec si quid honesti est Jactat habetque palam, quaerit quo turpia celet. Regibus hic mos est : ubi equos mercantur opertos Inspiciunt, ne si facies ut saepe decora SATIRARCJM 1. 2. 143 \Iolli fulta pede est emptorem inducat hiantem, ^uod pulchrae clunes, breve quod caput, ardua cervix. ffoc illi recte : ne corporis optima Lycnei 90 Jontemplere oculis, Hypsaea caecior illa ^uae mala sunt spectes. O crus ! o brachia ! "Verum Depugis, nasuta, brevi latere ac pede longo est. Matronae praeter faciem nil cernere possis, Oetera, ni Catia est, demissa veste tegentis. 3i interdicta petes, vallo circumdata (nam te Hoc facit insanum), multae tibi tum officient res, Custodes, lectica, ciniflones, parasitae, Ad talos stola demissa et circumdata palla, Plurima quae invideant pure apparere tibi rem. 100 Altera nil obstat : Cois tibi paene videre est Ut nudam, ne crure malo, ne sit pede turpi ; Metiri possis oculo latus. An tibi mavis Insidias fieri pretiumque avellier ante Quam mercem ostendi 1 " Leporem venator ut alta In nive sectetur, positum sic tangere nolit," Cantat et apponit : " Meus est amor huic simihs ; nam Transvolat in medio posita et fugientia captat." Hiscine versiciilis speras tibi posse dolores Atque aestus curasque graves e pectore pelli ? 110 Nonne cupidinibus statuat natura modum quem, Quid latura sibi quid sit doLitura negatum, Quaerere plus prodest et iuane abscindere soldo ? Num tibi cum fauces urit sitis aurea quaeris Pocula 1 num esuriens fastidis omnia praeter Pavonem rhombumque 1 Tument tibi cum inguina, num si Ancilla aut verna est praesto puer impetus in quem Continuo fiat malis tentigine rumpi ? Non ego : namque parabilem amo venerem facilemque. Illam, " Post paulo," " Sed pluris," " Si exierit vir," 120 Galhs, hanc Philodemus ait sibi quae neque magno Stet pretio neque cunctetur cum est jussa venire. Candida rectaque sit; munda hactenus ut neque longa 144 HORATn FLACCI Nec magis alba velit quam dat natura rideri. Haec ubi supposuit dextro corpus mihi laevoim Ilia et Egeria est : do nomen quodlibet illi, Nec vereor ne dum futuo vii- rure recurrat, Janua frangatur, latret canis, undique magno Pulsa domus strepitu resonet, vepallida lecto Desiliat mulier, miseram se conscia clamet, Cruribus haec metuat, doti deprensa, egomet mi. Discincta tunica fugiendum est ac pede nudo, Ne nummi pereant aut puga aut denique fama. Deprendi miserum est ; Fabio vel judice vincam. III. Omnibus hoc vitium est cantoribus, inter amicos Ut nunquam inducant animum cantare rogati, Injussi nunquam desistant. Sardus habebat lUe TigeUius hoc : Caesar, qui cogere posset, Si peteret per amicitiam patris atque suam non Quidquam proficeret ; si colhbuisset ab ovo Usque ad mala citaret, lo Bacche ! modo smnma Voce, modo hac resonat quae chordis quattuor ima. NU aequale homini fuit iUi ; saepe velut qui Currebat fugiens hostem, persaepe velut qui 1( Jimonis sacra ferret ; habebat saepe ducentos, Saepe decem servos ; modo reges atque tetrarchas, Omnia magna loquens ; modo, " Sit mihi mensa tripes et Coucha saUs puri et toga quae defendere frigus Quamvis crassa queat." Decies centena dedisses Huic parco paucis contento, quinque diebus NU erat in locuUs. Noctes vigilabat ad ipsum Mane, diem totum stertebat ; nil fuit unquam Sic impar sibi. — Nunc aUquis dicat mihi : " Quid tu ? NuUane habes vitia?" Immo aUa et fortasse minora. 2( Maenius absentem Noviimi cum carperet, " Heus tu," Quidam ait, " ignoras te, an ut ignotum dare nobis SATIRARUM I. 3. 145 Yerba putas V "Egomet mi ignosco," Maenius inquit. Stultus et improbus hic amor est dignusque notari. Cimi tua pervideas oculis mala lippus inunctis, Cur in amicorum vitiis tam cernis acutum Quam aut aquila aut serpens Epidaurius 1 At tibi contra Evenit, inquirant vitia ut tua rursus et illi. Iracundior est paulo, minus aptus acutis Naribus horum hominum ; rideri possit eo quod 30 Rusticius tonso toga defluit et rnale laxus In pede calceus haeret : at est bonus ut melior vir Non alius quisquam, at tibi amicus, at ingenium ingens Inculto latet hoc sub corpore. Denique te ipsum Concute num qua tibi vitiorum inseverit olim Natura, aut etiam consuetudo mala ; namque Neglectis urenda fiUx innascitur agris. IUuc praevertamiu-, amatorem quod amicae Turpia decipiunt caecum vitia, aut etiam ipsa haec Delectant, vehiti Balbinum polypus Hagnae. 40 Vellem in amicitia sic erraremus ; et isti Errori nomen virtus posuisset honestum. At pater ut gnati sic nos debemus amici Si quod sit vitium non fastidire : strabonem Appellat paetum pater, et pulkim male parvus Si cui filius est, ut abortivus fuit oHm Sisyphus ; hunc varum distortis cruribus ; illum Balbutit scaurum pravis fultum male tahs. Parcius hic vivit, frugi dicatur. Ineptus Et jactantior hic paulo est, concinnus amicis 50 Postulat ut videatur. At est truculentior atque Plus aequo Hber, simplex fortisque habeatur; Caldior est, acres inter numeretur. Opinor Haec res et jungit junctos et servat amicos. At nos virtutes ipsas invertimus, atque Sincerum cupimus vas incrustare. Probus quis Nobiscum vivit, multum demissus homo : illi Tardo cognomen pingui damus. Hic fugit omnes Insidias nulHque malo latus obdit apertum, 4 6 HORATII FLACCI Cum genus hoc inter vitae versetur ubi acris luvidia atque vigent ubi crimina, pro bene sano Ac non incauto fictum astutumque vocamus. Simplicior quis et est, qualem me saepe libenter Obtulerim tibi, Maecenas, ut forte legentem Aut tacitum impellat quovis sermone molestus, Communi sensu plane caret, inquimus. Eheu, Quam temere in nosmet legem sancimus iniquam ! Nam vitiis nemo sine nascitur ; optimus ille est Qui minimis urgetur. Amious dulcis ut aequum est Cum mea compenset vitiis bona ; pluribus hisce (Si modo plura mihi bona sunt) inchnet, amari Si volet : hac lege in trutina ponetur eadem. Qui ne tuberibus propriis ofFendat amicum Postulat ignoscet verrucis illius ; aequum est Peccatis veniam poscentem reddere rursus. Denique, quatenus excidi penitus vitium irae Cetera item nequeunt stultis haerentia, cur non Ponderibus modviUsque suis ratio utitur, ac res Ut quaeque est ita suppliciis dehcta coercet ? Si quis eum servum patinam qui tollere jussus Semesos pisces tepidumque hgurierit jus In cruce suffigat, Labeone insanior inter Sanos dicatur. Quanto hoc furiosius atque Majus peccatum est : paulum dehquit amicus, Quod nisi concedas habeare insuavis, acerbus Odisti et fugis ut Rusonem debitor aeris, Qui nisi cum tristes misero venere Kalendae Mercedem aut nummos unde unde extricat, amaras Porrecto jugulo historiaa captivus ut audit. Comminxit lectum potus mensave catiUum Evandri manibus tritum dejecit, ob hanc rem Aut positum ante mea quia puUum in parte catini Sustuht esuriens, minus hoc jucundus amicus Sit mihi 1 Quid faciam si furtum fecerit, aut si Prodiderit commissa fide sponsumve negarit ? Quis paria esse fere placuit peccata laborant SATIRAEUM I. 3. 147 iim ventum ad venim est ; sensiis moresque repugnant .tque ipsa utilitas, justi prope mater et aequi. iim prorepserunt primis animalia terris, [utum et turpe pecus, glandem atque cubilia propter 100 'nguibus et pugnis, dein fustibus, atque ita porro tignabant armis quae post fabricaverat visus, )onec verba quibus voces sensusque notarent ."ominaque invenere ; dehinc absistere bello, )ppida coeperant munire et ponere leges, «'e quis fur esset, neu latro, neu quis adulter. \^am fuit ante Helenam cunnus teterrima belli ^ausa, sed ignotis perierunt mortibus illi, ^uos venerem incertam rapientes more ferarum riribus editior caedebat, ut in grege taiirus. 110 ura inventa metu injusti fateare necesse est, ^empora si fastosque velis evolvere mundi. s^ec natura potest justo secernere iniquum, 3ividit ut bona diversis, fugienda petendis ; s^^ec vincet ratio hoc, tantundem ut peccet idemque jui teneros caules alieni fregerit horti It qui nocturnus sacra divum legerit. Adsit tlegula peccatis quae poenas irroget aequas, Se scutica dignum horribili sectere flagello. S^am ut ferula caedas meritum majora subire 120 Verbera non vereor, cum dicas esse pares res Furta latrociniis et magnis parva mineris Falce recism-um simili te, si tibi regnum Permittant homines. Si dives qui sapiens est, Et sutor bonus et solus formosus et est rex, Our optas quod habes 1 Non nosti quid pater, inquit, Chrysippus dicat : Sapiens crepidas sibi nunquam Nec soleas fecit, sutor tamen est sapiens. Qui 1 Ut quamvis tacet Hermogenes cantor tamen atque Optimus est modulator; ut Alfenius vafer, omni 130 Abjecto instrumento artis clausaque taberna, Sutor erat, sapiens operis sic optimus omnis Est opifex sohis, sic rex. Vellunt tibi barbam 148 HORATII FLACCI Lascivi pueri ; quos tu nisi fuste coerces Urgeris tui-ba circum te staute miserque Eumperis et latras, maguorum maxime regum. Ne lougum faciam : dum tu quadrante lavatum Eex ibis neque te quisquam stipator ineptu.m Praeter Crispinum sectabitur, et mihi dulces Ignoscent si quid peccaro stultus amici, Inque vicem illorum patiar delicta libenter, Privatusque magis vivam te rege beatus. IV. EuPOLis atque Cratinus Aristopbanesque poetae, Atque alii quorum comoedia prisca virorum est, Si quis erat dignus describi quod malus ac fur, Quod moechus foret aut sicarius aut alioqui Famosus, multa cum libertate notabant. Hinc omnis pendet Lucilius, hosce secutus Mutatis tantum pedibus numerisque, facetus, Emunctae naris, durus componere versus. Nam fuit hoc vitiosus : in hora saepe ducentos Ut magnum versus dictabat stans pede in uno. Cum flueret lutulentus erat quod toUere velles ; Garrulus atque piger scribendi ferre laborem, Scribendi recte : nam ut multum nil moror. Ecce, Crispinus minimo me provocat : "Accipe, si vis Accipiam tabulas ; detur nobis locus, hora, Custodes ; videamus uter plus scribere possit." " Di bene fecerunt inopis me quodque pusilli Einxerunt animi, raro et perpauca loquentis. At tu conclusas hircinis foUibus auras, . Usque laborantes dum ferrum moUiat ignis, Ut mavis imitare." Beatus Fannius ultro Delatis capsis et imagine ; cum mea nemo Scripta legat vulgo recitare timentis ob hanc rem. SATIRAUUM I. 4. 149 uod sunt quos genus hoc minime juvat, utpote plures ulpari dignos. Quemvis media erue turba : .ut ob avaritiam aut misera ambitione laborat. [ic nuptarum insanit amoribus, hic puerorum ; Iimc capit argenti splendor ; stupet Albius aere ; lic mutat merces surgente a sole ad eum quo 'espertina tepet regio, quin per mala praeceps 30 ''ertm' uti pulvis collectus turbine, ne quid 'Umma deperdat metuens aut ampHet ut rem. )mnes hi metuunt versus, odere poetas. ■ Foenum habet in cornu ; longe fuge : dummodo risum i^xcutiat sibi non hic cuiquam parcet amico ; ^lt quod cunque semel chartis illeverit omnes jestiet a furno redeimtes scire lacuque 3t pueros et anus." Agedum, pauca accipe contra. . Primum ego me illorum dederim quibus esse poetis Sxcerpam numero : neque enim concludere versum 40 Dixeris esse satis ; neque si qui scribat uti nos Sermoni propiora : putes hunc esse poetam. Ingenium cui sit, cui mens di\inior atque os Magua sonaturum, des nominis hujus honorem. Idcirco quidam comoedia necne poema Esset quaesivere, quod acer spiritus ac vis Nec verbis nec rebus inest, nisi quod pede certo Differt sermoni sermo merus. At pater ardens Saevit, quod meretrice nepos insanus amica Fihus uxorem grandi cum dote recuset, 50 Ebrius et, magnum quod dedecus, ambulet ante Noctem cum facibus. Numquid Pomponius istis Audiret leviora pater si viveret ? Ergo Non satis est puris versum perscribere verbis, Quem si dissolvas, quivis stomachetur eodem Quo personatus pacto pater. His ego quae nunc, Olim quae scripsit Lucilius, eripias si Tempoi-a certa modosque, et quod prius ordine verbum est Posterius facias, praeponens ultima primis, Non ut si solvas " Postquam Discordia tetra 60 150 HORATII FLACCI Belli ferratos postes portasque refregit" Invenias etiam disjecti membra poetae. Hactenus liaec: alias justum sit necne poema, Nunc illud tantum quaeram, meritone tibi sit Suspectum genus hoc scribendi. Sulcius acer Ambulat et Caprius rauci male cumque libellis, Magnus uterque timor latronibus ; at bene si quis Et vivat puris manibus contemnat utrumque. Ut sis tu similis Caeli Birrique latronum, Non ego sum Capri neque Sulci : cur metuas me ? T Nulla taberna meos habeat neque pila libellos, Quis manus insudet vulgi Hermogenisque TigeUi : Nec recito cuiquam nisi amicis, idque coactus, Non ubivis coramve quibuslibet. In medio qui Scripta foro recitent sunt multi quique lavantes : Suave locus voci resonat conclusus. Inanes Hoc juvat, haud illud quaerentes, num sine sensu, Tempore num faciant alieno. " Laedere gaudes," Inquit, " et hoc studio pravus facis." Unde petitum Hoc in me jacis 1 Est auctor quis denique eorum 6 Vixi cum quibus ? Absentem qui rodit amicum ; Qui non defendit alio culpante ; solutos Qui captat risus hominum famamque dicacis ; Fingere qui non visa potest ; commissa tacere Qui nequit ; hic niger est, hunc tu, Romane, caveto. Saei^e tribus lectis videas coenare quaternos, E quibus unus amet quavis adspergere cunctos Praeter eum qui praebet aquam ; post hunc quoque potu Condita cmn verax aperit praecordia Liber. Hic tibi comis et urbanus liberque videtm', 1 Infesto nigris. Ego si risi quod ineptus Pastillos RufiUus olet, Gargonius hircum, Lividus et mordax videor tibi ? Mentio si qua De Capitolini furtis injecta Petilh Te coram fuerit, defendas ut tuus est mos : " Me Capitolinus convictore usus amicoque A puero est, causaque mea permulta rogatus SATIRARUM I. 4. 151 Fecit, et incolumis laetor quod vivit in urbe ; Sed tamen admiror, quo pacto judicium illud Fugerit." Hic nigrae succus loliginis, haec est 100 Aerugo mera. Quod vitium procul afore chartis Atque animo prius, ut si quid promittere de me Possum aliud vere, promitto. Liberius si Dixero quid, si forte jocosius, hoc mihi juris Cum venia dabis : insuevit pater optimus hoc me, Ut fugerem exemplis vitiorum quaeque notando. Cum me hortaretur, parce, frugahter, atque Viverem uti contentus eo quod mi ipse parasset : " Nonne vides Albi ut male vivat fiUus, utque Barrus inojjs ? Magnum documentum ne patriam rem 110 Perdere quis velit." A turpi meretricis amore Cum deterreret : " Scetani dissimihs sis." Ne sequerer moechas concessa cum venere uti Possem : " Deprensi non beha est fama Treboni," Aiebat. " Sapiens vitatu quidque petitu Sit melius causas reddet tibi : mi satis est si Traditum ab antiquis morem servare tuamque, Dum custodis eges, vitam famamque tueri Incolumem possum ; simul ac duraverit aetas Membra animumque tuum nabis sine cortice." Sic me 120 Formabat puerum dictis ; et sive jubebat Ut facerem quid : " Habes auctorem quo facias hoc ;" Unum ex judicibus selectis objiciebat ; Sive vetabat : " An hoc inhonestum et inutile factu Necne sit addubites, flagret rumore malo cum Hic atque ille 1 Avidos vicinum funus et aegros Exanimat, mortisque metu sibi parcere cogit ; Sic teneros animos ahena opprobria saepe Absterrent ^atiis." Ex hoc ego sanus ab illis • Pemiciem quaecunque ferunt, mediocribus et quis 130 Ignoscas vitiis teneor ; fortassis et istinc Largiter abstulerit longa aetas, liber amicus, Consilium proprium ; neque enim cum lectulus aut me Porticus excepit desum mihi. " Eectius hoc est : 152 HORATII ELACCI Hoc faciens vivam melius : Sic dulcis amicis Occurram : Hoc quidam non belle : numquid ego illi Imprudens olim faciam simile 1 " Haec ego mecum Compressis agito labris ; ubi quid datur oti Illudo chartis. Hoc est mediocribus illis Ex vitiis unum ; cui si concedere nolis 14< Multa poetarum veniat manus auxilio quae Sit mihi (nam multo plures sumus), ac veluti te Judaei cogemus in hanc concedere turbam. Egressum magna me excepit Aricia Roma Hospitio modico ; rhetor comes Heliodorus, Graecorum longe doctissimus ; inde Forum Appi, Diflfertum nautis cauponibus atque malignis. Hoc iter ignavi divisimus, altius ac nos Praecinctis unum ; minus est gravis Appia tardis. Hic ego propter aquam, quod erat deterrima, ventri Indico bellimi, coenantes haud animo aequo Exspectans comites. Jam nox inducere terris Umbras et caelo difFundere signa parabat ; Tum pueri nautis, pueris convicia nautae Ingerere. Huc appelle ! Treceutos inseris : ohe Jam satis est ! Dum aes exigitur, dum mula ligatur, Tota abit hora. Mali culices ranaeque palustres Avertunt somnos, absentem ut cantat amicam Multa prolutus vappa nauta atque viator Certatim. Taudem fessus dormire viator Incipit, ac missae pastum retinacula mulae Nauta piger saxo religat stertitque supinus. Jamque dies aderat, nil cum procedere lintrem Sentimus, donec cerebrosus prosilit unus Ac mulae nautaeque caput lumbosque saligno Fuste dolat : quarta vix demum exponimur hora. SATIRARUM I. 5. 153 )ra manusque tua lavimus, Feronia, lympha. rillia tum pransi tria repimus atque subimus mpositum saxis late candentibus Anxur. luc Tentm"us erat Maecenas optimus atque 'occeius, missi magnis de rebus uterque .egati, aversos soliti componere amicos. lic oculis ego nigra meis collyria lippus 30 llinere. Interea ^laecenas advenit atque ,'occeius Capitoque simul Fonteius, ad unguem ''actus homo, Antoni non ut magis alter amicus. ''undos Aufidio Lusco praetore libenter inquimus, insani ridentes praemia scribae, 'raetextam et latum clavum prunaeque batillum. n Mamurrarum lassi deinde urbe mauemus, tlurena praebente domum, Capitone culinam. 'ostera lux oritur multo gi-atissima ; namque ^lotius et Varius Sinuessae Virgiliusque 40 Dccurrunt, animae quales neque candidiores Ferra tulit ueque quis me sit devinctior alter. 3 qui complexus et gaudia quanta fuei-unt ! N^il ego contulerim jucundo sanus amico. Proxima Campano ponti quae villula, tectum Praebuit, et parochi quae debent ligna salemque. flinc muli Capuae cHtellas tempore ponunt. Lusum it Maecenas, dormitum ego Virgihusque ; Namque pila Uppis inimicum et hidere crudis. Hinc nos Cocceii recipit plenissima villa 50 Quae super est Caudi cauponas. Nunc mihi paucis Sarmenti scurrae pugnam Messique Cicirrhi, Musa, veHm memores, et quo patre natus uterque Contulerit lites. Messi clarum genus Osci ; Sarmenti domina exstat : ab his majoribus orti Ad pugnam venere. Prior Sarmeiatus : "Equi te Esse feri similem dico." Ridemus et ipse Messius " Accipio," caput et movet. " O, tua cornu Ni foret exsecto frons," inquit, " quid faceres, cum Sic mutilus miniteris V At illi foeda cicatrix 60 154. HORATII rLACCI Setosam laevi frontem turpaverat oris. Campanmn in morbmn, in faciem permulta jocatus, Pastorem saltaret uti Cyclopa rogabat : Nil illi larva aut tragicis opus esse cothurnis. Multa Cicirrhus ad haec : Donasset jamne catenam Ex voto Laribus, quaerebat ; scriba quod esset, Nihilo deterius dominae jus esse. Rogabat Denique cur unquam fugisset, cui satis una Farris hbra foret gracili sic tamque pusillo. Prorsus jucunde coenam produximus illam. 1 Tendimus hinc recta Beneventum, ubi sedulus hospes Paene macros arsit dum turdos versat in igni ; Nam vaga per veterem dilapso flamma culinam Vulcano summum properabat lambere tectum. Convivas avidos coenam servosque timentes Tum rapere, atque omnes restinguere velle videres. Incipit ex illo montes Apuha notos Ostentare mihi, quos torret Atabulus et quos Nunquam erepsemus nisi nos vicina Trivici Villa recepisset, lacrimoso non sine fumo, i Udos cum fohis ramos urente camino. Hic ego mendacem stultissimus usque puellam Ad mediam noctem exspecto : somnus tamen aufert Intentum veneri ; tum immundo somnia ^asu Nocturnam vestem maculant ventremque supinum. Quattuor hinc rapimur viginti et millia rhedis, Mansuri oppidulo quod versu dicere non est, Signis perfacile est : venit vihssima rerum Hic aqua ; sed panis longe pulcherrimus, ultra Calhdus ut soleat humeris portare viator ; I Nam Canusi lapidosus, aquae non ditior urna Qui locus a forti Diomede est conditus ohm. rientibus hinc Varius discedit maestus amicis. Inde Rubos fessi pervenimus, utpote longum Carpentes iter et factum corruptius imbri. Postera tempestas mehor, via pejor ad usque Bari moenia piscosi ; dein Gnatia Lymphis SATmAilUM I. 6. 155 ratis exstructa dedit risusque jocosque, )um flamma sine tliura liquescere limine sacro ^rsuadere cupit. Credat Judaeus Apella, 100 "fon ego : namque deos didici securum agere aevum, ^ec si quid miri faciat natura deos id Fristes ex alto caeli demittere tecto. 3rundisi\im longae finis chartaeque viaeque est. VI. NoN quia, Maecenas, Lydorum quidquid Etruscos [ncoluit fines nemo generosior est te, ^ec quod avus tibi maternus fuit atque paternus Olim qui magnis legionibus imperitarent, Ut plerique solent, naso suspendis adunco Ignotos, ut me libertino patre natum. Cum referre negas quali sit quisque parente Natus dum ingenuus, persuades hoc tibi vere, Ante potestatem TuUi atque ignobde regnum Multos saepe viros nullis majoribus ortos 10 Et vixisse probos amplis et honoribus auctos ; Contra Laevinum, Valeri genus vmde superbus Tarquinius regno pulsus fugit, unius assis Non unquam pretio pluris licuisse, notante Judice quo nosti populo, qui stultus honores Saepe dat indignis et famae servit ineptus, Qui stupet in titulis et imaginibus. Quid oportet Nos facere a vidgo longe longeque remotos 1 Namque esto populus Laevino mallet honorem Quam Decio mandare novo, censorque moveret 20 Appius ingenuo si non essem patre natus : Vel merito quoniam in propria non pelle quiessem. Sed fulgente trahit constrictos Gloria curru Non minus ignotos generosis. Quo tibi, Tilli, Simiere depositum clavum fierique tribuno ] 156 HORATII rLACCI Invidia accrevit privato quae minor esset. Nam ut quisque insanus nigris medium impediit crus Pellibus et latum demisit pectore clavum, Audit continuo: "Quis homo hic est? quo patre natus?" Ut si qui aegrotet quo morbo Barrus, haberi 30 Ut cupiat formosus, eat quacunque puellis Injiciat curam quaerendi singula, quali Sit facie, sura, quaU pede, dente, capillo : Sic qui promittit cives, urbem sibi curae, Imperium fore et Italiam, dekibra deorum, Quo patre sit natus, num ignota matre inhonestus, Omnes mortales curare et quaerere cogit. " Tune Syri, Damae, aut Dionysi fiUus, audes Dejicere e saxo cives aut tradere Cadmo ? " " At Novius collega gradu post me sedet uno ; 4( Namque est ille pater quod erat meus." " Hoc tibi Paullu.' Et Messalla videris ? At hic, si plostra ducenta Concurrantque foro tria funera, magna sonabit Cornua quod vincatque tubas ; saltem tenet hoc nos." Nunc ad me redeo libertino patre naturn, Quem rodunt omnes libertino patre natum, Nunc qviia sum tibi, Maecenas, convictor ; at oUm Quod mihi pareret legio Romana tribuno. Dissimile hoc iUi est ; quia non ut forsit honorem Jure mihi invideat quivis ita te quoque amicmn, 5i Praesertim cautum dignos assumere, prava Ambitioue procul. PeUcem dicere non hoc Me possum casu quod te sortitus amicum ; NuUa etenim mihi te fors obtuUt : optimus oUm VirgiUus, post hunc Varius dixere quid essem. Ut veni coram singultim pavica locutus, Infans namque pudor prohibebat phira profari, Non ego me claro natum patre, non ego circum Me Satureiano vectari rura cabaUo, Sed quod eram narro. Respondes ut tuus est mos 6 Pauca: abeo; et revocas nono post mense jubesque Esse in amicorum numero. Magnum hoc ego duco SATIRARUM I. 6. 157 Juod placui tibi qui tuvi)i secernis honestum, \on patre praeclaro sed vita et pectore puro. Vtqui si vitiis mediocribus ac mea paucis vlendosa est natura alioqui recta, velut si 3gregio inspersos reprehendas coipore naevos ; 5i neque avaritiam neque sordes aut mala lustra jbjiciet vere quisquam mihi, purus et insons ^Ut me coUaudem) si et vivo carus amicis ; 70 J&asa. fuit pater his, qui macro pauper agello ISToluit in Flavi kidum me mittere, magni Quo pueri magnis e ceniurionibus oi-ti, Laevo suspensi loculos tabulamque lacerto, Ibant octonis referentes Idibus aera : Sed puerum est ausus Romam portare docendum Artes quas doceat quivis eques atque senator Semet prognatos. Vestem servosque sequentes, In magno ut populo, si qui vidisset, avita Ex re praeberi sumptus mihi crederet illos. 80 Ipse mihi custos incorruptissimus omnes Circum doctores aderat. Quid multa 1 Pudicmn, Qui primus virtutis honos, servavit ab omni Non solum facto verum opprobrio quoque turpi ; Nec timuit sibi ne vitio quis verteret oHm Si praeco parvas aut, ut fuit ipse, coactor Mercedes sequerer ; neque ego essem questus : at hoc nimc Laus iUi debetur et a me gratia major. Nil me poeniteat sanum patris hujus, eoque Non, ut magna dolo factum negat esse suo pars 90 Quod non ingenuos habeat clarosque parentes, Sic me defendam. Longe mea disct-epat istis Et vox et ratio : nam si natura juberet A certis annis aevum remeare peractum Atque ahos legere ad fastum quoscunque parentes Optaret sibi quisque, meis contentus honestos Fascibus et seUis nollem mihi sumere, demens Judicio vulgi, sanus fortasse tuo, quod NoUem onus haud unquam soUtus portare molestum. 158 HORATII FLA.CCI Nam mihi continuo major quaerenda foret res, IOlI Atque salutandi plures, ducendus et imus Et comes alter uti ne solus rusve peregreve Exirem ; plures calones atque caballi Pascendi, ducenda petorrita. Nunc milii curto Ire licet mulo vel si libet usque Tarentum, Mantica cui lumbos onere ulceret atque eques armos : Objiciet nemo sordes mihi quas tibi, Tilli, Cum Tiburte via praetorem quinque sequuntur Te pueri lasanum portantes oenophorumque. Hoc ego commodius quam tu, praeclare senator, 110 Millibus atque aUis vivo. Quacunque libido est, Incedo sohis ; percontor quanti olus ac far ; Fallacem Circum vespertinumque pererro Saepe Forum ; adsisto divinis ; inde domum me Ad porri et ciceris refero laganique catinima ; Coena ministratur pueris tribus, et lapis albus Pocula cum cyatho duo sustinet ; adstat echinus Vihs, cum patera guttus, Campana supellex. Deinde eo dormitum, non solhcitus mihi quod cras Sm-gendum sit mane, obeundus Marsya, qui se 120 Vultum ferre negat Noviorum posse minoris. Ad quartam jaceo ; post hanc vagor ; aut ego, lecto Aut scripto quod me tacitum juvet, ungor ohvo, Non quo fraudatis immundus Natta lucemis. Ast ubi me fessum sol acrior ire lavatum Admonuit fugio Campum lusumque trigonem. Pransus non avide, quantum interpellet inani Ventre diem durare, domesticus otior. Haec est Vita solutorum misera ambitione gravique ; His me consolor victurum suavius ac si 13r Quaestor avus pater atque meus patruusque fuisset. SATIRAEUM I. 7. 159 VII. pROSCRiPTi Regis Rupili pus atque venenum lybrida quo pacto sit Pei-sius ultus, opinor 3mnibus et lippis notum et tonsoribus esse. 'ersius hic permagna negotia dives habebat Hlazomenis, etiam htes cum Rege molestas, Durus homo atque odio qui posset vincere Regem, Donfidens tumidusque, adeo sermonis amari 5isennas Barros ut equis praecurreret albis. id Regem redeo. Postquam nihil inter utrumque Uonvenit, (hoc etenim sunt omnes jure molesti 10 3uo fortes quibus adversum beUum incidit ; inter Eectora Priamiden animosum atque inter Achillem Ira fuit capitalis ut ultima divideret mors, N^on aham ob causam nisi quod virtus in utroque 3umma fuit : duo si discordia vexet inertes, A.ut si disparibus bellum incidat, ut Diomedi Oum Lycio Glauco, discedat pigrior ultro Mimeribus missis :) Bruto praetore tenente Ditem Asiam Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius. In jus 20 Acres procurrunt, magmmi spectaculum uterque. Persius exponit causam ; ridetur ab omni Conventu ; laudat Brutum laudatqiie cohortem : Solem Asiae Brutum appellat, steUasque salubres Appellat comites excepto Rege ; canem iUum Invisum agricoUs sidus venisse. Ruebat Flumen ut hibemum fertur quo rara securis. Tum Praenestinus salso multoque fiuenti Expressa arbusto regerit con\dcia, durus Vindemiator et invictus, cui saepe viator 30 Cessisset magna compeUans voce cucuUum. 160 HORATII FLACCI At Graecvis, postquam est Italo perfusus aceto, Persius exclamat : Per magnos, Brute, deos te Oro qui reges consueris toUere, cur non Hunc Regem jugulas ? Operum hoc, mihi crede, tuorum es VIII. Olim truncus eram ficuhius, iuutile lignum, Cum faber, incertus scamnum faceretne Piiapum, Maluit esse deum. Deus inde ego furum aviumque Maxima formido ; nam fures dextra coercet Obscoenoque ruber porrectus ab inguine palus ; Ast importunas vohicres in vertice arundo Terret fixa vetatque novis considere in hortis. Huc prius angustis ejecta cadavera ceUis Consei-vus viU portanda locabat in arca. Hoc miserae plebi stabat commune sepulcrum, Pantolabo scurrae Nomentanoque nepoti: Mille pedes in fronte, trecentos cippus in agrum Hic dabat : Heredes monumentum ne sequeretur. JSTunc Ucet EsquiUis habitare salubribus atque Aggere in aprico spatiari, quo modo tristes Albis informem spectabant ossibus agrum ; Cum milii non taufcum furesque feraeque suetae Hunc vexare lociim curae simt atque labori, Quantum carminibus quae versant atque venenis Humanos animos. Has nuUo perdere possvim Nec prohibere modo, simul ac vaga luna decorum ProtuUt os, quin ossa legant herbasque nocentes. Vidi egomet nigra succinctam vadere palla Canidiam pedibus nudis passoque capiUo, Cum Sagana majore uhilantem: paUor utrasque Fecerat horrendas adspectu. Scalpere terram Unguibus et puUam divellere mordicus agnam Coeperunt ; cruor in fossam confusus ut inde SATmARUM I. 9. 161 Manes elicerent, animas responsa daturas. Lanea et eflfigies erat, altera cerea : major 30 Lanea, quae poenis compesceret inferiorem ; Cerea suppliciter stabat servilibus ut quae Jam peritura modis. Hecaten vocat altera, saevam Altera Tisiphonen ; serpentes atque videres Infernas errare canes, Lunamque rubentem Ne foret his testis post magna latere sepulcra. Mentior at si quid merdis caput inquiner albis Gorvorum, atque in me veniat mictum atque cacatiun Julius et fragilis Pediatia furque Voranus. Singula qiiid memorem ? quo pacto alterna loquentes 40 Umbrae cum Sagana resonarent triste et acutum, Utque lupi barbam variae cum dente colubrae Abdiderint furtim terris, et imagine cerea Largior arserit ignis, et ut non testis inultus Horruerim voces Furiarum et facta duarum : Nam, displosa sonat quantum vesica pepedi Difl&ssa nate ficus : at illae cun'ere in urbem ; Canidiae dentes, altum Saganae caliendrum Excidere atque herbas atque incantata lacertis Vincula cum magno risuque jocoque videres. 50 IX. Ibam forte via Sacra, sicut meus est mos, Nescio quid meditans nugarum, totus in illis : Accurrit quidam notus mihi nomine tantum, Arreptaque manu, " Quid agis, dulcissime rerum'?" "Suaviter ut nunc est," inquam, "et cupio omnia quae vis."' Cum assectaretur: "Num quid vis?" occupo. At ille, "Noris nos," inquit; "docti sumus." Hic ego, " Pluiis Hoc," inquam, " mihi eris." Misere discedere quaerens Ire modo ocius, interdum consistere, in aurem Dicere nescio quid puero, cum sudor ad imos . 10 M 162 HORATII FLACCI Manaret talos. 0 te, Bolane, cerebri Felicem ! aiebam tacitus ; cmn quicUibet ille Garriret, vicos, urbem laudaret. Ut illi Nil respondebam, " Misere cupis, " inquit, " abire ; Jamdudum \ddeo ; sed nii agis ; usque tenebo ; Persequar: hinc quo nuuc iter est tibi?" " Nil opus est te Circumagi ; quendam volo visere non tibi notum ; Trans Tiberim longe cubat is prope Caesaris hortos." " Nil habeo quod agam et non sum piger ; usque sequar te." Demitto auriculas ut iniquae mentis asellus, 20 Cum gravius dorso subiit onus. Incipit ille : " Si bene me novi non Viscum pluris amicum, Non Variimi facies; nam quis me scribere plures Aut citius possit versus ? quis membra movere Mollius ? Invideat quod et Hermogenes ego canto." InterpeUandi locus hic erat : " Est tibi mater, Cognati, quis te salvo est opus?" — " Haud mihi quisquam Omnes composui." — Felices ! nunc ego resto. Confice; namque instat fatum mihi triste Sabella Quod puero cecinit divina mota anus urna : 30 Himc neque dira venena nec hosticus auferet ensis Nec laterum dolor aut tussis nec tarda podagi-a ; Garrulus hunc quando consumet cunque ; loquaces Si sapiat vitet simul atque adoleverit aetas. Ventum erat ad Vestae, quarta jam parte diei Praeterita, et casu timc respondere vadato Debebat, quod ni fecisset perdere Utem. " Si me amas," inquit, " paulum hic ades." " Inteream si Aut valeo stare aut novi civiUa jura ; Et propero quo scis." " Dubius sum quid faciam," inquit, 4 " Tene relinquam an rem." " Me sodes." " Non faciam " ille Et praecedere coepit. Ego ut contendere diirum est Cum victore sequor. "Maecenas quomodo tecum?" Hinc repetit ; " paucorum homiuum et mentis bene sanae Nemo dexterius fortuna est usus. Haberes Magnum adjutorem posset qui feiTe secundas, Hunc hominem veUes si tradere ; dispeream ni SATIRARUM I. 9. 163 Summosses omnes. " Non isto vivimus illic Quo tu rere modo ; domus hac nec purior ulla est Nec magis liis alieua malis ; nil mi officit vmquam 50 Ditior hic aut est quia doctior ; est locus uni Cuique suus." " Magnum narras, vix credibile ! " " Atqui Sic habet." " Accendis, quare cupiam magis illi Proximus esse." " VeUs tantummodo : quae tua virtus, Expugnabis ; et est qui vinci possit, eoque Difficiles aditus primos habet." " Haud mihi deero : Muneribus servos cormmpam ; non hodie si Exclusus fuero desistam ; tempora quaeram, Occurram in triviis, deducam. Nil sine magno Vita labore dedit mortaUbus." Haec dum agit, ecce 60 Fuscus Aristius occurrit, mihi carus et illum Qui pulchre nosset. Consistimus. Unde venis ? et Quo tendis ? rogat et respondet. Vellere coepi Et prensare manu lentissima brachia, nutans, Distorquens oculos, ut me eriperet. Male salsua Ridens dissimulare : meum jecur urere bilis. " Certe nescio quid secreto velle loqui te Aiebas mecum." " Memini bene, sed mehore Tempore dicam ; hodie tricesima sabbata : vin tu Cui-tis Judaeis oppedere ? " " Nulla mihi, inquam, 70 ReUgio est." " At mi; sum paulo infirmioi-, unus Multorum ; ignosces ; alias loquar." Huncine solem Tam nigrum surrexe mihi ! Fugit improbus ac me Sub cultro Hnquit, Casu venit obvius iUi Adversarius et: "Quo tu turpissime?" magna Inclamat voce ; et " Licet antestari ? " Ego vero Oppono auriculam. Rapitinjus; clamor utrinque ; Undique concursus. Sic me servavit ApoUo, 164 HORATII PLACCI X. Nempe incomposito dixi pede currere versus Lucili. Quis tam Lucili fautor inepte est Ut non hoc fateatur? At idem quod sale multo Urbem defricuit charta laudatur eadem. Nec tamen hoc tribuens dederim quoque cetera ; nam sic Et Laberi mimos ut pulchra poemata mirer. Ergo non satis est risu diducere rictum Auditoris (et est quaedam tamen hic quoque virtus). Est brevitate opus, ut currat sententia neu se Impediat verbis lassas onerantibus aures; Et sermone opus est modo tristi saepe jocoso, Defendente vicem modo rhetoris atque poetae, Interdum urbani, parcentis viribus atque SATIEAIIUM I. 10. 165 Extenuantis eas consulto. Kidiculum acri Fortius et melius magnas plerumque secat res. nii scripta quibus comoedia prisca viris est Hoc stabant, hoc sunt imitandi; quos neque pulcher Hermogenes unquam legit neque simius iste NU praeter Calvum et doctus cantare CatuUum. **' At magnum fecit quod verbis Graeca Latinis 20 Miscuit." O seri studiorum ! quine putetis Difficile et mirum Rhodio quod Pitholeonti Contigit 1 " At sermo lingua concinnus utraque Suavior, ut Chio nota si commixta Falemi est." Cum versus facias, te ipsum percontor, an et cum Dura tibi peragenda rei sit causa Petilli ? Scilicet oblitus patriaeque patrisque, Latine Cum Pedius causas exsudet Poplicola atque Corvinus, patriis intermiscere petita Verba foris malis, Canusini more bilinguis ? 30 Atque ego cum Graecos facerem natus mare citra Versiculos, vetuit me tali voce Quirinus, Post mediam noctem visus cum somnia vera : " hx silvam non ligna feras insanius ac si Magnas Graecoram malis implere catervas." Turgidus Alpinus jugulat dum Memnona, dumque Defingit Eheni luteum caput, haec ego ludo, Quae neque in aede sonent certantia judice Tarpa, Nec redeant iterum atque itemm spectanda theatris. Arguta meretrice potes Davoque Chremeta 40 Eludente senem comis garrire libellos Unus vivorum, Fundani ; Polho regum Facta canit pede ter percusso ; forte epos acer XJt nemo Varius ducit ; molle atque facetum Virgilio annuerunt gaudentes rure Camenae. Hoc erat, experto frustra Varrone Atacino Atque quibusdam ahis, mehus quod scribere possem, Inventore minor ; neque ego illi deti-ahere ausim Haerentem capiti cum multa laude coronam. At dixi fluere hunc lutxilentum, saepe ferentem -50 166 HORATII FLACCI Plura quidem toUenda relinquendis. Age, quaeso, Tu nihil in magno doctus reprehendis Homero ? Nil comis tragici mutat Lucilius Acci ? Non ridet versus Enni gravitate minores, Cum de se loquitur non ut majore reprensis ? Quid vetat et nosmet Lucili scripta legentes Quaerere, num illius, num rerum dura negant Versiculos natura magis factos et euntes Mollius ac si quis pedibus quid claudere senis, Hoc tantum contentus, amet scripsisse ducentos 60 Ante cibum versus, totidem coenatus ; Etrusci Quale fuit Cassi rapido ferventius amni Ingenium, capsis quem fama est esse librisque Ambustum propriis ? Fuerit Lucilius, inquam, Comis et urbanus, fuerit limatior idem Quam rudis et Graecis intacti carminis auctor, Quamque poetarum seniorum turba ; sed ille, Si foret hoc jiostrum fato dilatus in aevum, Detereret sibi multa, recideret omne quod ultra Perfectum traheretur, et in versu faciendo 70 Saepe caput scaberet vivos et roderet ungues. Saepe stilum vertas iterum quae digna legi sint Scripturus, neque te ut miretur turba labores, Contentus paucis lectoribus. An tua demens Vilibus in ludis dictari carmina malis ? Non ego ; nam satis est equitem mihi plaudere, ut audax Coutemptis aliis explosa Arbuscula dixit. Men moveat cimex Pantihus, aut cruciet quod Vellicet absentem Demetrius, aut quod ineptus Fannius Hei-mogenis laedat conviva Tigelli ? 80 Plotius et Varius, Maecenas Virgiliusque, Valgius et probet haec Octavius, optimus atque Fuscus et haec utinam Viscorum laudet uterque ! Ambitione relegata te dicere possum, Pollio, te, Messalla, tuo cum fratre, simulque Vos, Bibule et Servi, simul his te, candide Furni, Complures alios, doctos ego quos et amicos SATIRARUM I. 10. 178 Pnidens praetereo ; quibus haec, sunt qualiacunque. Arridere velim, doliturus si placeant spe Deterius nostra. Demetri, teque, Tigelli, 90 Discipularum inter jubeo plorare cathedras. I, puer, atque meo citus haec subscribe libello. SATIKAB-UM LIBEE SECUNDUS. " SuNT quibus in satira videor nimis acer et ultra Legem tendere opus ; sine nervis altera quidquid Composui pars esse putat, similesque meorum Mille die versus deduci posse. Trebati, Quid faciam praescribe." "Quiescas." "Ne faciam, inquis, Omnino versus V "Aio." "Peream male si non Optimum erat : verum nequeo dormire." Ter uncti Transnanto Tiberim somno quibus est opus alto, Irriguumque mero sub noctem corpus habento. Aut si tantus amor scribendi te rapit aude 10 Gaesaris invicti res dicere, miilta laborum Praemia laturus." " Cupidum, pater optime, vires Deficiunt : neque enim quivis horrentia pihs Agmina nec fracta pereuntes cuspide Gallos Aut labentis equo describat vulnera Parthi." " Attamen et justum poteras et scribere fortem, Scipiadam ut sapiens Lucilius." " Haud mihi deero Cum res ipsa feret. Nisi dextro tempore Flacci Verba per attentam non ibunt Caeaaris aurem, Cui male si palpere recalcitrat undique tutus." 20 HORATII rLACCI SATIRAB.UM II. 1. 169 ' Quanto rectius hoc quam tristi laedere versu Fantolabum scurram Nomentanumque 7tepotem, Dumsibi quisque timet, quamquam est intactus, et odit !" ' Quid faciam ? Saltat Milonius, ut semel icto A.ccessit fervor capiti numerusque lucernis. Oastor gaudet equis, ovo prognatus eodem Pugnis ; quot capitum vivunt, totidem studiorum Mjllia : me pedibus delectat claudere verba Lucili ritu nostrum melioris utroque. Ille velut fidis arcana sodalibus olim 30 Gredebat libris, neque si male cesserat unquam Decurrens alio, neque si bene ; quo fit ut omnis Votiva pateat veluti descripta tabella Vita senis. Sequor hunc, Lucanus an Apulus anceps : Nam Venusiniis arat finem sub utrumque colonus, Missus ad hoc pulsis, vetus est ut fama, Sabellis, Quo ne per vacuum Komano incurreret hostis, Sive quod Apula gens seu quod Lucania bellum Incuteret violenta. Sed hic stilus haud petet ultro Quemquam animantem et me veluti custodiet ensis 40 Vagina tectus ; quem cur distringere coner Tutus ab infestis latronibus ? 0 pater et res Juppiter, ut pereat positmn rubigine telum, Nec quisquam noceat cupido mihi pacis ! At ille Qui me commorit, — mehus non tangere ! clamo ; Flebit et insignis tota cantabitur urbe. Cervius u-atua leges minitatm- et urnam, Canidia Albuti quibus est inimica venenum, Grande maliun Turius, si quid se judice certes. Ut quo quisque valet suspectos terreat, utque 50 Imperet hoc natura potens, sic colUge mecum : Dente lupus, comu taurus petit : xmde nisi intiis Monstratum ? Scaevae vivacem crede nepoti Matrem ; nil faciet sceleris pia dextera : mirmn, Ut neque calce lupus quemquam neque dente petit bos ; Sed mala tollet anum vitiato melle cicuta. Ne longum faciam : seu me tranquilla senectus 170 HORATII PLACCl Exspectat seu Mors atris circumvolat alis, Dives, inops, Eomae, seu fors ita jusserit, exsul, Quisquis erit vitae scribam color." " 0 puer, ut sis 6C Vitalis metuo et majorum ne quis amicus Frigore te feriat." " Quid, cum est Lucilius ausus Primus in hunc operis componere carmina morem, Detrahere et pellem, nitidus qua quisque per ora Cederet, introrsum turpis, num Laelius aut qui Duxit ab oppressa meritum Karthagine nomen, Ingenio ofFensi aut laeso doluere Metello Famosisque Lupo cooperto versibus ? Atqui Primores populi arripuit popixlumque tributim, Scilicet uni aequus virtuti atque ejus amicis. 7C Quin ubi se a vulgo et scena in secreta remorant Virtus Scipiadae et mitis sapientia Laeli, Nugari ciun illo et discincti ludere donec Decoqueretur olus sohti. Quidquid sum ego, quamvis Lifra Lucili censum ingeniumque, tamen me Cum magnis vixisse invita fatebitur usque Lividia, et fragiU quaerens illidere dentem Offendet sohdo ; nisi quid tu, docte Trebati, Dissentis." " Eqviidem nihil hinc difl&ndere possum. Sed tamen ut mouitus caveas, ne forte negoti 8(. Licutiat tibi quid sanctarum inscitia legum : Si mala condiderit in quem quis carmina, jus est Judiciumque." " Esto, si quis mala ; sed bona si quis Judice condiderit laudatus Caesare 1 si quis Opprobriis dignum latraverit, integer ipse ?" " Solventur risu tabulae, tu missus abibis." IL Qdae virtus et quanta, boni, sit vivere parvo (Nec meus hic sermo est, sed quae praecepit Ofella Rusticus, abnormis sapiens, crassaque Minerva,) Discite, non inter lances mensasque nitentes SATIRARUM II. 2. 171 l hm stupet insanis acies fulgoribiis et cum Lcclinis falsis animus meliora recusat, ^ermu hic impransi mecum disquirite. Cur hoc ? )icam si potero. Male verum examinat omnis yOrruptus judex. Leporem sectatus equove jassus ab indomito, vel si Romana fatigat 10 ililitia assuetum graecari, seu pila velox vloUiter austerum studio fallente laborem, 3eu te disciis agit, pete cedeutem aera disco ; ^xun labor extuderit fastidia, siccus, inanis sperne cibum vilem ; nisi Hymettia mella Falemo '^e biberis diluta. Foris est promus et atrum Defendens pisces hiemat mare : cum sale panis Latrantem stomachum bene leniet. Unde putas aut ^ui partum ? Non in caro nidore voluptas 3umma sed in te ipso est. Tu pulmentaria quaere 20 Sudando ; pinguem vitiis albumque neque ostrea Nec scarus aut poterit peregrina juvare lagois. Vix tamen eripiam posito pavone velis quin Hoc potius quam gaUina tergere palatum, Corruptus vanis renim, quia veneat auro Rara avis et picta pandat spectacula cauda ; Tamquam ad rem attineat quidquam. Num vesceris ista Quam laudas phima ? Cocto num adest honor idem ? Came tamen quamvis distat nil, hac magis illam Imparibus formis deceptum te petere ! Esto : 30 Unde datum sentis lupus hic Tiberinus an alto Captus hiet, pontesne inter jactatus an amnis Ostia sub Tusci ? Laudas, insane, trilibrem MuUum in singula quem minuas pulmenta necesse est. Ducit te species video : quo pertinet ergo Proceros odisse lupos ? Quia scihcet iUis Majorem natiira modum dedit, his breve pondus. Jejimus raro stomachus vulgaria temnit. "Porrectum magno magnum spectare catino VeUem," ait Harpyiis gula digna rapacibus. At vos, 40 Praesentes Austri, coquite horum obsonia, — quamquam 173 UORATH rLACCI Putet aper rhombusqiie recens, mala copia quando Aegrum sollicitat stomachum, cum rapula plenus Atque acidas mavult inulas. Necdum omnis abacta Pauperies epulis regum ; nam vilibus ovis Nigrisque est oleis hodie locus. Haud ita pridem Galloni praecouis erat acipensere mensa Infamis. Quid, tunc rhombos minus aequora alebant ? Tutus erat rhombus tutoque ciconia nido Donec vos auctor docuit praetorius. Ergo 5C Si quis nunc mergos suaves edixerit assos, Parebit pravi docilis Eomana juventus. Sordidus a tenui victu distabit, Ofella Judice ; nam frustra vitium vitaveris illud Si te aho pravum detorseris. Avidienus, Cui Canis ex vero dictum cognomen adhaeret, Quinquennes oleas est et silvestria corna, Ac nisi mutatum parcit defundere vinum, et Cujus odorem olei nequeas perferre, licebit Ille repotia natales ahosve dierum 6( Festos albatus celebret, cornu ipse bihbri Caulibus instillat, veteris non parcus aceti, Quali igitur victu sapiens utetur, et horum Utrum imitabitur 1 Hac m-get lupus, hac canis, aiunt. Mundus erit qua non ofFendat sordibus, atque In neutram partem cultus miser. Hic neque servis, Albuti senis exemplo, dum munia didit Saevus erit ; nec sic ut simplex Naevius unctam Convivis praebebit aquam ; vitium hoc quoque magnum. Accipe nunc victus tenuis quae quantaque secum 7 Afferat. Imprimis valeas bene : nam variae rea Ut uoceant homini credas memor illius escae Quae simplex ohm tibi sederit ; at simul assis Miscueris elixa, simul conchyha turdis, Dulcia se in bilem vertent stomachoque tumultum Lenta feret pituita. Vides ut pallidus omnis Coena desurgat dubia 1 Quin corpus onustum Hesternis vitiis animum quoque praegravat una, SATIRARUM II. 2. 173 ^tque afi&git humo divinae particulam aurae. Alter ubi dicto citius curata sopori 80 Membra dedit vegetus praescripta ad munia surgit. Bic tamen ad melius poterit trauscurrere quondam, Sive diem festum rediens advexerit annus, 3eu recreare volet tenuatum corpus, ubique Accedent anni et tractari mollius aetas Imbecilla volet ; tibi quidnam accedet ad istam Quam puer et validus praesumis mollitiem, seu Dura valetudo inciderit seu tarda senectus ? Rancidum aprum antiqui laudabant, non quia nasus Illis niillus erat sed credo bac mente, quod bospes 90 Tardius adveniens vitiatum commodius quam Integrum edax domiuus consumeret. Hos utinam inter Heroas natum tellus me prima tubsset ! Das aliquid famae quae carmine gratior aurem Occupet humanam : grandes rhombi patinaeque Grande ferunt una cum damno dedecus ; adde Iratum patruum, ^acinos, te tibi iniquum, Et frustra mortis cupidum, cum deerit egenti As laquei pretium. " Jure," inquit, " Trausius istis Jurgatur verbis ; ego vectigalia magna 100 Divitiasque habeo tribus amplas regibus." Ergo Qaod superat non est mehus quo insumere possis ? Cur eget indignus quisquam te divite 1 Quare Templa ruimt antiqua deum ? Cur, improbe carae Non ahquid patriae tanto emetiris acervo ? Uni nimirum recte tibi semper erunt res. 0 magnus posthac inimicis risus ! Uterne Ad casus dubios fidet sibi certius ? Hic qui Pluribus adsuerit meutem corpusque superbum, An qui contentus parvo metuensque futuri 110 In pace ut sapiens aptarit idonea beUo ? Quo magis his credas, puer hunc ego parvus Ofellam Integris opibus novi non latius usum Quam nunc accisis, Videas metato in agello Cum pecore et gnatis fortem mercede colonum. m HOEATII FLACCI " Non ego," narrantem, " temere edi luce profesta Quidquam praeter olus fumosae cum pede pernae. Ac rnihi seu longum post tempus venerat hospes, Sive operum vacuo gratus conviva per imbrem Vicinus, bene erat non piscibus urbe petitis, 12( Sed pullo atque haedo ; tum pensilis uva secundas Et nux ornabat mensas cum duplice ficu. Post hoc ludus erat culpa potare magistra, Ac venerata Ceres ita cuhuo surgeret alto, Exphcuit vino contractae seria frontis. Saeviat atque novos moveat Fortuna tumultus, Quantum hinc imminuet 1 Quanto aut ego parcius aut vo& O pueri, nituistis ut huc novus incola venit ? Nam propriae tellm-is herum natura neque illum Nec me nec quemquam statuit: nos expuht ille ; 13' lUum aut nequities aut vafri inscitia juris, Postremum expellet certe vivacior heres, Nunc ager Umbreni sub nomine, nuper Ofellae Dictus, erit nulli proprius, sed cedet in usum Nimc mihi nunc alii. Quocirca vivite fortes Fortiaque adversis oijponite pectora rebus." III. " Sic raro scribis, ut toto non quater anno Membranam poscas, scriptorum quaeque retexens, Iratus tibi quod vini somnique benignus Nil dignum sermone canas. Quid fiet ? At ipsis SaturnaHbus huc fugisti. Sobrius ergo Dic aUquid dignum promissis : incipe. Nil est : Culpantur frustra calami, immeritusque laborat Iratis natus paries dis atque poetis. Atqui vultus erat multa et praeclara minantis Si vacuum tepido cepisset villula tecto. SATIRARUM H. 3. J75 ^orsum pertinuit stipare Platona Menandro, ' ]upolin, Archilochum, comites educere tantos ? nvidiam placare paras virtute relicta ? ^ontemnere miser ; vitanda est improba Siren )esidia, aut quidquid •vita meliore parasti 'onendum aequo animo." " Di te, Damasippe, deaeque ^'"eiaim ob consilium donent tonsore. Sed unde Tam bene me nosti?" " Postquam omnis res mea Janum id medium fracta est aliena negotia curo, Excussus propriis. Olim nam quaerere amabam, 20 ^uo vafer ille pedes lavisset Sisyphus aere, Quid sculptum infabre, quid fusum durius esset CalUdus huic signo ponebam millia centiun ; Hortos egregiasque domos mercarier unus Gum lucro noram ; unde frequentia Mercuriale Imposuere mihi cognomen compita." " Novi, Et miror morbi purgatum te iUius. Atqui Emovit veterem mire novus, ut solet in cor Trajecto lateris miseri capitisve dolore, Ut lethargicus hic cum fit pugU et medicum urget. 30 Dum ne quid simUe huic esto ut Ubet." " 0 bone, ne te Frustrere ; insanis et tu stultique prope omnes, Si qmd Stertinius veri crepat, unde ego mira Descripsi dociUs praecepta haec, tempore quo me Solatus jussit sapientem pascere barbam Atque a Fabricio non tristem ponte reverti. Nam male re gesta cum veUem mittere operto Me capite in flumen, dexter stetit et, Cave faxis Te quidquam indignum ; pudor, iuquit, te malus angit, Insanos qui inter vereare insanus haberi. 40 Primum nam inquiram quid sit furere : hoc si erit in te Solo nU verbi pereas quin fortiter addam. Quem mala stultitia et quemcunque inscitia veri Caecum agit, insanum Chrysippi porticus et grex Autumat. Haec populos, haec magnos formula reges Excepto sapiente tenet. Nunc accipe quare Desipiant omnes aeque ac tu qui tibi nomen 176 HORATII FLACCI Insano posnere. Velut silvis ubi passim Palantes error certo de tramite pellit, Ille sinistrorsum, hic dextrorsum abit: unus utrique Error, sed variis illudit partibus ; hoc te Crede modo insanum, nihilo ut sapientior ille Qui te deridet caudam trahat. Est genus unum Stultitiae nihilum metuenda timentis, ut ignes, Ut rupes fluviosque in campo obstare queratur ; Alterum et huic varum et nihilo sapientius ignes Per medios fluviosque ruentis : clamet amica Mater, honesta soror cum cognatis, pater, uxor : ' Hic fossa est ingens, hic rupes maxima, serva!' Non magis audierit quam Fufius ebrius oUm, Cum Ihonam edormit, Catienis mille ducentis, SATIRARUM H. 3. 177 ' Mater, te appello ! ' clamantibus. Huic ego vulgus Errori similem cunctum insanire docebo. Insanit veteres statuas Damasippus emendo : Integer est mentis Damasippi creditor ? Esto ! Accipe quod nunquam reddas mihi, si tibi dicam, Time insanus eris si acceperis ? an magis excors Eejecta praeda quam praesens Mercuriu.s fert? ' Scribe decem Nerio ; non est satis : adde Cicutae Nodosi tabulas centum, mille adde catenas : 70 Eflfugiet tamen haec sceleratus vincula Proteus. Cum rapies in jus mahs ridentem aHenis, Fiet aper, modo avis, modo saxum et cum volet arbor.' Si male rem gerere insani est, contra bene sani, Putidius multo cerebrum est, mihi crede, PerilU, Dictantis quod tu nunquam rescribere possis. Auchre atque togam jubeo componere, quisquis Ambitione mala aut argenti pallet amore, Quisquis luxm-ia tristive superstitione Aut aho mentis morbo calet ; huc propius me, 80 Dum doceo insanire omnes, vos ordiue adite. Danda est ellebori multo pars maxima avaris ; Nescio an Anticyram ratio illis destinet omnem. Heredes Staberi summam incidere sepulcro : Ni sic fecissent gladiatorum dare centum Damnati populo paria atque epulum arbitrio Arri, Frumenti quantum metit Africa. Sive ego prave Seu recte hoc vokii, ne sis patruus mihi. Credo Hoc Staberi prudentem animum vidisse. Quid ergo Sensit cum summam patrimoni insculpere saxo 90 Heredes voluit ? Quoad vixit credidit ingens Pauperiem vitium et cavit nihil acrius, ut si Forte minus locuples uno quadrante perisset Ipse videretur sibi nequior : omnis enim res, Virtus, fama, decus, divina humanaque pulchris Divitiis parent ; quas qui construxerit ille Clarus erit, fortis, justus. Sapiensne ? Etiam, et rex, Et quidquid volet. Hoc veluti virtute paratum 178 HORATII rLACCI Speravit magnae laudi fore. * Quid simile isti Graecus Aristippus ? qui servos projicere aurum 100 In media jussit Libya, quia tardius irent Propter onus segnes. Uter est insanior horum ? ' Nil agit exemplum, litem quod lite resolvit. Si quis emat citharas, emptas comportet in unum, Nec studio citharae nec Musae deditus uUi ; Si scalpra et formas non sutor, nautica vela Aversus mercaturis : dehrus et amens TJndique dicatur merito. Qui discrepat istis Qui nummos aurumque recondit, nescius uti Compositis, metuensque vehit contingere sacrum? 110 Si quis ad ingentem frumenti semper acervum Porrectus vigilet cum longo fuste, neque iUinc Audeat esuriens dominus contingere granum, Ac potius foliis parcus vescatur amaris; Si positis intus Chii veterisque Falerni MiUe cadis — nihil est, tercentum millibus — acre Potet acetum ; age, si et stramentis incubet, unde- Octoginta annos natus, cui stragula vestis, Blattarum ac tinearum epulae, putrescat in arca : Nimirum insanus paucis videatur, eo quod i::^' Maxima pars hominum morbo jactatur eodem. FiUus aut etiam haec hbertiis ut ebibat heres, Dis inimice senex, custodis ? Ne tibi desit ? Quantulum enim summae curtabit quisque dierum, Ungere si caules oleo mehore caputque Coeperis impexa foedum porrigine ? Quare, Si quidvis satis est, perjuras, surripis, aufers Undique ? Tun sanus ? Populum si caedere saxis Incipias servosque tuos quos aere pararis, Insanum te omnes pueri clamentque puellae : 13 Cum laqueo uxorem interimis matremque veneno Incolumi capite es ? Quid enim, neque tu hoc facis Argi; Nec feiTO ut demens genitricem occidis Orestes. An tu reris eum occisa insanisse parente, Ac non ante mahs dementem actum Furiis quam SATIEARUM II. 3. 179 In matris jugulo ferrum tepefecit acutum 1 Quin ex quo est habitus male tutae mentis Orestes NU sane fecit quod tu ref)rehendere possis : Non Pyladen ferro violare aususve sororem Electram, tantum maledicit utrique vocando 140 Hanc Furiam, hunc aliud jussit quod splendida bilis. Pauper Opimius argenti positi intus et auri, Qui Veientanum festis potare diebus Campana solitus truUa vappamque profestis, Quondam lethargo grandi est oppressus, ut heres Jam circum loculos et claves laetus ovansque Gurreret. Hunc medicus multum celer atque fidelis Excitat hoc pacto : mensam poni jubet atque Effundi saccos nummorum, accedere plures Ad niunerandum ; hominem sic erigit ; addit et illud : 150 "Ni tua custodis avidus jam haec auferet heres." " Men vivo V " Ut vivas igitur vigila : hoc age." " Quid vis?" " Deficient inopem venae te ni cibus atque Ingens accedit stomacho fultura ruenti. Tu cessas 1 Agediim, sume hoc ptisanarium oryzae." «Quanti emptae 1" "Parvo." "Quanti ergo?" " Oc- tussibus." " Eheu ! Quid refei-t morbo an furtis pereamque rapinis 1" Quisnam igitm- sanus ? Qui non stultus. Quid avarus ? Stultus et insanus. Quid, si quis non sit avarus, Continuo sanus ? Minime. Cur, Stoice 1 Dicam. 160 Non est cardiacus (Craterum dixisse putato) Hic aeger : recte est igitur surgetque ? Negabit, Quod latus aut renes morbo tentantur acuto. Non est perjurus neque sordidus ; immolet aequis Hic porcum Laribus : verum ambitiosus et audax ; Naviget Anticyram. Quid enim diftert barathrone Dones quidquid habes an nunquam utare paratis ? Servius Oppidius Canusi duo praedia, dives Antiquo censu, gnatis divisse duobus Fertur et hoc moriens pueris dixisse vocatis 170 180 HORATII FLACCI Ad lectum : Postquam te talos, Aule, nucesque Ferre sinu laxo, donare et ludere vidi, Te, Tiberi, numerare, cavis abscondere tristem ; Extimui ne vos ageret vesania discors, Tu Nomentanum, tu ne sequerere Cicutam. Quare per divos oratus uterque Penates, Tu cave ne minuas, tu ne majus facias id Quod satis esse putat pater et natura coercet. Praeterea ne vos titillet Gloria jure Jurando obstringam ambo : uter aedilis fueritve it»- Vastrum praetor, is intestabilis et sacer esto. In cicere atque faba bona tu perdasque lupinis, Latus ut in Circo spatiere et aeneus ut stes, Nudus agris, nudus nummis, insane, paternis ; Scilicet ut plausus quos fert Agi-ippa feras tu, Astuta ingenuum vulpes imitata leonem. ' Ne quis humasse velit Ajacem, Atrida, vetas cur ? ' ' Rex sum.' ' Nil ultra quaei-o plebeius.' ' Et aequam Rem imperito ; ac si cui videor non justus, inulto Dicere quod sentit permitto.' ' Maxime regum, 19' Di tibi dent capta classem deducere Troja ! Ergo consulere et mox respondere licebit ? ' ' Consule.' ' Cur Ajax, heros ab Achille secundus, Putescit toties servatis clarua Achivis, Gaudeat ut populus Priami Priamusque inhumato, Per quem tot juvenes patrio caruere sepulcro ? ' ' Mille ovium insanus morti dedit, inclitum Ulixen Et Menelaum una mecum se occidere clamans.' ' Tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras spargisque mola caput, improbe, salsa, 2( Rectum animi servas V — ' Quorsum V — 'Insanus qmd eui Ajax Fecit cum stravit ferro pecus 1 Abstinuit vim Uxore et gnato ; mala multa precatus Atridis, Non ille aut Teucrum aut ipsum violavit Ulixen.' ' Verum ego, ut haerentes adverso littore naves Ei-iperem, prudens placavi sanguine divos.' SATIKARUM II. 181 Nempe tuo, furiose.' ' Meo, sed non furiosus.' }\n species alias veris scelerisque tumultu 'ermixtas capiet commotus habebitur, atque jtultitiane erret nihilum distabit an ira. 210 Ajax immeritos cum occidit desipit agnos : C!um prudens scehis ob titulos admittis inanes, ^tas animo et purum est vitio tibi, cum tumidum est, cor ? 31 quis lectica nitidam gestare amet agnam. Huic vestem, ut natae, paret ancillas, paret aurum, Rufam aut Pusillam appellet fortique marito Destinet uxorem; interdicto huic omne adimat jus Praetor et ad sanos abeat tutela propinquos. Quid? si quis natam pro muta devovet agna Integer est animi ? Ne dixeris. Ergo ubi prava Stultitia hic summa est insania ; qui sceleratus, 220 182 HORATII FLACCI Et furiosus erit ; quem cepit vitrea fama, Hunc circumtonuit gaudens Bellona cruentis. Nunc age luxuriam et Nomentanum arripe mecum : Vincet enim stultos ratio insanire nepotes. Hic simul accepit patrimoni mille talenta, Edicit piscator uti, pomarius, auceps, Unguentarius ac Tusci turba impia vici, Cum scurris fartor, cum Velabro omne macellum, Mane domum veniant. Quid tum 1 Venere frequentes. 230 Verba facit leno : Quidquid mihi, quidquid et horum Cuique domi est, id crede tuum et vel nunc pete vel cras. Accipe quid contra juvenis responderit aequus: ' In nive Lucana dormis ocreatus ut aprum Coenem ego ; tu pisces hiberno ex aequore verris. Segnis ego, indignus qui tantum possideam : aufer : Sume tibi decies ; tibi tantumdem ; tibi triplex Unde uxor media currit de nocte vocata.' Filius Aesopi detractam ex aure Metellae, Scilicet ut decies soHdum absorberet, aceto 240 Diluit insignem baccam : qui sanior ac si lUud idem in rapidum flumen jaceretve cloacam ? Quinti progenies Arri, par nobile fratrum, Nequitia et nugis pravorum et amore gemellum, Luscinias soliti impenso prandere coemptas, Quorsum abeant 1 Sanin creta, an carbone notandi 1 Aedificare casas, plostello adjungere mures, Ludere par impar, equitare in arundine longa, *^i quem delectet barbatum amentia verset. i melius fecere. Bene est. Nil amplius oro, [aia nate, nisi ut propria haec mihi munera faxis. i ueque majorem feci ratione mala rem > sum facturus vitio culpave minorem ; i veneror stultus nihil homm : ' O si anguhis ille ^•oximus accedat qui nunc denormat agellum ! ) si urnam argenti fors quae mihi monstret, ut illi 10 rhesauro invento qui mercenarius agi-um Illum ipsum mercatus aravit, dives amico Hercule !' si quod adest gratum juvat, hac prece te oro : Pingue pecus domino facias et cetera praeter Ingenium, utque soles custos mihi maximus adsis. Ergo ubi me in montes et in arcem ex urbe removi, Quid prius illustrem satiris musaque pedestri 1 Nec mala me ambitio perdit nec plumbeus Auster Auctumnusque gravis, Libitinae quaestus acerbae. 192 HORATII FLACCI Matutine pater, seu Jane libentius audis, Unde homines operum primos vitaeque labores Instituunt, sic dis placitum, tu carminis esto Principium. Romae sponsorem me rapis. Eja, Ne prior ofl&cio quisquam respondeat, urge. Sive Aquilo radit terras seu bruma nivalem Interiore diem gyro trahit, ire necesse est. Postmodo, quod mi obsit clare certumque locuto, Luctandum in turba et facienda injuria tardis. " Quid vis, insane, et quas res agis?" improbus urget Iratis precibus ; " tu pulses omne quod obstat, 3 Ad Maecenatem memori si mente recurras?" Hoc juvat et melU est ; non mentiar. At simul atras Ventum est Esquilias aliena negotia centum Per caput et circa saliunt latus. " Ante secundam Rascius orabat sibi adesses ad Puteal cras." " De re communi scribae magna atque nova te Orabant hodie meminisses, Quinte, reverti." " Imprimat his cura Maecenas signa tabellis." Dixeris, " Experiar : " " Si vis, potes," addit et instat. Septimus octavo propior jam fugerit annus Ex quo Maecenas me coepit habere suorum In numero ; dumtaxat ad hoc, quem tollere rheda Vellet iter faciens et cui concredere nugas Hoc genus : " Hora quota est ? Thi*ax est Gallina Syro pa Matutina parum cautos jam frigora mordent ;" Et quae rimosa bene deponuntur in aure. Per totum hoc tempus subjectior in diem et horam Invidiae noster. Ludos spectaverat una, Luserat in Campo : Fortunae filius ! omnes. Frigidus a Rostris manat per compita rumor : l Quicunque obvius est me consulit : " 0 bone, nam te Scire deos quoniam propius contingis oportet ; Numquid de Dacis audisti?" " Nil equidem." " Ut tu Semper eris derisor !" " At omnes di exagitent me Si quidquam." " Quid, mihtibus promissa Triquetra Praedia Caesar an est Itala teUure daturus?" SATIRARUM H. 6. 193 urantem me scire nihil mirantur ut unum icilicet egregii mortalem altique silenti. 'erditur haec inter misero lux non sine votis : ) rus, quando ego te adspiciam ? quandoque licebit 60 Nunc veterum libris, nunc somno et inertibus horis )ucere sollicitae jucunda oblivia vitae? luando faba Pythagorae cognata simulque ota satis pingui ponentur ohiscula lardo? ) uoctes coenaeque deum ! quibus ipse meique Vnte Larem proprium vescor vernasque procaces co hbatis dapibus. Prout cuique Ubido est lat inaequales cahces conviva, solutus Ijegibus insanis, seu quis capit acria fortis ' ""ula seu modicis uvescit laetius. Ergo 70 mo oritur, non de villis domibusve ahenis, s cc male necne Lepos saltet ; sed quod magis ad nos Pertinet et nescire malum est agitamus : utrumne Divitiis homines an sint virtute beati; Quidve ad amicitias, usus rectumne, trahat nos ; Et quae sit natura boni summumque quid ejus. Cervius haec inter vicinus garrit aniles Ex re fabeUas. Si quis nam laudat AreUi SolUcitas ignarus opes, sic incipit : " Ohm Kusticus urbanum murem mus paupere fertur 80 Accepisse cavo, veterem vetus hospes amicum, Asper et attentus quaesitis, ut tamen artum Solveret hospitiis animum. Quid multa? neque iUe Sepositi ciceris nec longae invidit avenae, Aridum et ore ferens acinum semesaque lardi Frasta dedit, cupiens varia fastidia coeua Vincere tangentis male singula dente superbo ; Cum pater ipse domus palea porrectus in homa Esset ador loliumque, dapis meliora reUnquens. Tandem urbanus ad hunc : ' Quid te juvat,' inquit, ' amice, Praerupti nemoris patientem vivere dorso? 01 Vis tu homines urbemque feris praeponere silvis ? Carpe viam, mihi crede, comes; terrestria quando o 194 HORATII PLACCI Mortales animas viviint sortita, neque iilla est Aut magno aut parvo leti fuga: quo, bone, circa, Dum licet in rebus jucundis vive beatus; Vive memor quam sis aevi brevis.' Haec ubi dicta Agrestem pepulere domo levis exsilit; inde Ambo propositum peragunt iter, urbis aventes Moenia nocturni subrepere. Jamque tenebat 100 Nox medium caeli sjjatium cum ponit xiterque In locuplete domo vestigia, rubro ubi cocco Tincta super lectos canderet vestis eburnos, Multaque de magna superessent fercula coena, Quae procul exstructis inerant hesterna canistris. Ergo ubi purpurea porrectum in veste locavit A^restem, veluti succinctus cursitat hospes Continuatque dapes nec non verniliter ipsis Fungitur officiis, i^raelambens omne quod affert. IUe cubans gaudet mutata sorte bonisque IIC Rebus agit laetum convivam, cum subito ingens Valvarum strei^itus lectis excussit utramque. Currere per totum pavidi conclave, magisque Exanimes trepidare simul domus alta Molossis Personuit canibus. Tum rusticus : ' Haud mihi vita Est opus hac,' ait, ' et valeas ; me silva cavusque Tutus ab insidiis tenui solabitur ervo.' " VII. " Jamdudum ausculto et cupieus tibi dicere servus Pauca reformido." " Davusne 1 " " Ita, Davus, amicum Mancipium domino et frugi quod sit satis, hoc est, Ut vitale putes." " Age, hbertate Decembri, Quando ita majores voluerunt, utere ; narra." " Pars hominum vitiis gaudet constanter et urget Propositum ; pars multa natat, modo recta capessens, Interdum pravis obnoxia. Saepe notatus Cum tribus annelhs, modo laeva Priscus inani. SATIRARUM H. 7. 195 Vixit inaequalis, claviim ut mutaret in horas, 10 Aedibus ex magnis subito se conderet, unde Muudior exiret vix libertinus honeste ; Jam moechus Eomae, jam mallet doctus Athenis Vivere, Vertumnis, quotquot sunt, natus iniquis. Scurra Volanerius, postquam ilU justa cheragra Contudit articulos, qui pro se tolleret atque Mitteret in phimum talos, mercede diurna Conductum pavit ; quanto constantior isdem In vitiis, tanto levius miser ac prior illo, Qui jam coutento, jam laxo fime laborat." 20 " Xon dices hodie, quorsum haec tam putida tendant, Furciferl" "Ad te, inquam." " Quo pacto, pessimeT' " Laudas [ Fortunam et mores antiquae plebis, et idem Si quis ad illa deus subito te agat usque recuses, Aut quia non sentis quod clamas rectius esse, Aut quia non fii-mus rectum defendis, et haei-es Nequicquam coeno cupiens evellere plantam. Romae rus optas, absentem rusticus urbem Tollis ad astra levis. Si nusquam es forte vocatus Ad coenam laudas securum olus ac, velut usquam 30 Vinctus eas, ita te felicem dicis amasque Quod nusquam tibi sit potaudum. Jusserit ad se Maecenas serum sub himina prima venire Convivam : ' Nemon oleum fei*t ocius ? Ecquis Audit?' cum magno blateras clamore fugisque. Mulvius et scurrae tibi non referenda precati Discedunt. Etenim fateor me, dixerit Ule, Duci ventre levem, nasum nidore supinor, Imbecillus, iners, si quid vis adde popino. Tu, cum sis quod ego et fortassis nequior, ultro 40 Insectere velut mehor verbisque decoris Obvolvas vitium 1 Quid, si me stultior ipso Quingentis empto drachmis deprenderis? Aufer Me vultu terrere ; manum stomachumque teneto, Dum quae Crispini docuit me jauitor edo. 196 HORATIT rLACCI Te conjux aliena capit, meretricula Davum : Peccat uter nostrum cruce dignius ] Acris ubi me Natura intendit, sub clara nuda lucema Quaecunque excepit turgentis verbera caudae, Clunibus aut agitavit equum lasciva aupinum, 50 Dimittit neque famosum neque soUicitum ne Ditior aut formae melioris meiat eodem. Tu cum projectis insignibus, annulo equestri Romanoque habitu, prodis ex judice Dama Turpis, odoratum caput obscm-ante lacerna, Non es quod simulas ? Metuens induceris atque Altercante libidinibus tremis ossa pavore. Quid refert uri, virgis ferroque necari Auctoratus eas, an turpi clausus in arca, Quo te demisit peccati conscia herilis, 60 Contractum genibus tangas caput 1 Estne marito Matronae peccantis in ambo justa potestas ? In coiTuptorem vel justior. Illa tamen se Non habitu mutatve loco, peccatve superne. Cum te formidet muUer neque credat amanti, Ibis sub furcam prudens dominoque furenti Committes rem omnem et vitam et cum corpore famam. Evasti, credo metues doctusque cavebis: Quaeres quando iterum paveas iterumque perire Possis, o toties servus ! Quae belhia ruptis, 7< Cum semel eflfugit, reddit se prava catenis ? Non sum moechus, ais. Neque ego hercule fur ubi vasa Praetereo sapiens argentea: tolle periclum, Jam vaga prosiliet frenis natura remotis. Tuue mihi domiuus, rerum imperiis hominumque Tot tantisque minor, quem ter vindicta quaterque Imposita haud uuquam misera formidiue privet ? Adde super dictis quod non levius valeat : nam Sive vicarius est qui servo paret, uti mos Vester ait, seu conservus ; tibi quid sum ego ? Nempe Tu mihi qui imperitas ahi servis miser atque t Duceris ut nei-vis alienis mobile lignum. SATIEAIIUM II. 7. 197 Quisnam igitur liberl Sapiens sibi qui imperiosus, Quem neque pauperies neque mors neque vincula terrent, Ilesponsare cupidinibus, contemnere honores Fortis, et in se ipso totus, teres, atque rotundus, Externi ne quid valeat per leve morari, In quem manca ruit semper fortuna. Potesne Ex his ut proprium quid noscere ? Quinque talenta Foacit te mulier, vexat foribusque repulsum 90 Perfundit gelida, rursus vocat ; eripe turpi Ci)lla jugo ; Liber, liber sum, dic age. Non quis ; Urget enim dominus mentem non lenis et acres Subjectat lasso stimulos versatque negantem. ^el cum Pausiaca torpes, insane, tabella, Qui peccas minus atque ego, cum Fulvi Kutubaeque Aut Pacideiani contento poplite miror Proelia rubrica picta aut carbone, velut si Re vera pugnent, feriant, vitentque moventes Arma viri 1 Nequam et cessator Davus ; at ipse 100 Subtilis veterum judex et callidus audis. Nil ego si ducor libo fumante : tibi ingens Virtus atque animus coenis responsat opimis Obsequium ventris mihi perniciosius est cur ? Tergo plector enim. Qui tu impunitior illa Quae parvo sumi nequeunt obsonia captas 1 Nempe inamarescunt epulae sine fine petitae. lUusique pedes vitiosum ferre recusant Corpus. An hic peccat, sub noctem qui puer uvam Furtiva mutat strigili : qui praedia vendit, 110 Nil servile gulae parens habet ? Adde, quod idem Non horam tecum esse potes, non otia recte Ponere, teque ipsum vitas, fugitivus et erro, Jam vino quaerens, jam somno fallere cm'am: Fmstra ; nam comes atra premit sequiturque fugacem." "Undemihi lapidem?" — " Quorsum est opus?" — " Unde sagittas?" " Aut insanit homo aut versus facit." " Ocius hinc te Ni rapis, accedes opera agro nona Sabino." 198 HORATII PLACCI VIII. " Ut Nasidieni juvit te coena beati ? Nam mihi quaerenti convivam dictus here illic De medio potare die." " Sic ut mihi nunquam In vita fuerit melius." " Da, si grave non est, Quae prima iratum ventrem placaverit esca." " In primis Lucanus aper ; leni fuit Austro Captus, ut aiebat coenae pater ; acria circum Rapula, lactucae, radices, qualia lassum Pervellimt stomachum, siaer, allec, faecula Coa. His ubi sublatis puer alte cinctus acernam 10 Gausape purpureo mensam pertersit, et alter Sublegit quodcunque jaceret inutile quodque Posset coenantes offendere ; ut Attica virgo Cum sacris Cereris procedit fuacus Hydaspes Caecuba vina ferens, Alcon Chium maris expers. Hic henis: Albanum, Maecenas, sive Falernum Te magis appositis delectat, habemus utrumque." " Divitias miseras ! Sed quis coenantibus una, Fundani. pulchre fuerit tibi, nosse laboro." " Summus ego et prope me Viscus Thurinus et infra 20 Si memini Varius ; cum Serviho Balatrone Vibidius, quas Maecenas adduxerat umbras. Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra Ridiculus totas semel obsorbere placentas : Nomentanus ad hoc, qui si quid forte lateret Indice monstraret digito : nam cetera turba, Nos, inquam, coenamus aves, conchyha, pisces, Longe dissimilem noto celantia succum ; Ut vel continuo patuit, cum passeris atque Ingustata mihi porrexerat ilia rhombi. 30 Post hoc me docuit melimela rubere minorem Ad kmam delecta. Quid hoc intersit ab ipso SATIEAEUM II. 8. 199 Audieris melius. Tum Vibidius Balatroni : Nos uisi damnose bibimus moriemur inulti : Et calices poscit majores. Vertere pallor Tum parochi faciem nil sic metuentis ut acres Potores, vel quod male dicunt liberius vel Fervida quod subtile exsurdant vina palatum. Invertunt AHifauis vinaria tota Vibidius Balatroque, secutis omnibus ; imi 40 Convivae lecti nihilum nocuere lagenis. AfFertur squillas inter muraena natantes In patina porrecta. Sub hoc herus : ' Haec gravida,' inquit, * Capta est, deterior post partum carne futura. His mixtum jus est : oleo quod prima Venafri Pressit cella ; garo de succis piscis Hiberi ; Vino quinquenni, verum citra mare nato, Dum coquitur — cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis uUum aliud ; — pipere albo, non sine aceto, Quod Methymnaeam vitio mutaverit uvam. 50 Eracas virides, inulas ego primus amaras Monstravi incoquere, inkitos Curtilhis echinos, Ut mehus muria quod testa marina remittat.' Interea suspensa graves aulaea ruinas In patinam fecere, trahentia pulveris atri Quantum non Aquilo Campanis excitat agris. Nos majus veriti postquam nihil esse pericli Sensimus erigimur. Rufus posito capite, ut si Filius immaturus obisset, flere. Quis esset Finis ni sapiens sic Nomentanus amicum 60 ToUeret : ' Heu, Fortuna, quis est crudelior in nos Te deus ? Ut semper gaudes illudere rebus Humanis ! ' Varius mappa compescere risum Vix poterat. Balatro suspendens omnia naso, ' Haec est conditio vivendi,' aiebat, ' eoque Responsura tuo nunquam est par fama labori. Tene ut ego accipiar laute torquerier omni Sollicitudine districtum, ne panis adustus, Ne male conditum jus apponatur, ut omnes 200 HOEATII ELACCI SATIRAEUM II. 8. Praecincti recte pueri comptique ministrent ! 70 Adde lios praeterea casus, aulaea ruant si Ut modo ; si patinam pede lapsus frangat agaso. Sed convivatoris uti ducis ingenium res Adversae nudare solent, celare secundae.' Nasidienus ad haec : ' Tibi di quaecvmque preceris Commoda dent ! Ita vir bonus es convivaque comis.' Et soleas poscit. Tum in lecto quoque videres Stridere secreta divisos aure susurros." " NuUos liis mallem ludos spectasse ; sed illa Redde age quae deinceps risisti." " Vibidius dum 80 Quaerit de pueris num sit quoque fracta lagena, Quod sibi poscenti non dantur pocula, dumque Ridetur fictis rerum Balatrone secundo, Nasidiene, redis mutatae frontis, ut arte Emendaturus fortunam ; deinde secuti Mazonomo pueri magno discerpta ferentes Membra gruis sparsi sale multo, non sine farre ; Pinguibus et ficis pastum jecur anseris albae Et leporum avulsos, ut multo suavius, armos, Quam si cum lumbis quis edit ; tum pectore adusto 9C Vidimus et merulas poni et sine clune palumbes, Suaves res, si non causas narraret earum et Naturas dominus ; quem nos sic fugimus ulti, Ut nibil omnino gustaremus, velut illis Canidia afflasset pejor serpentibus Afris." ^^^^'tm^^it^m'^^^^^^^ m^^ EPISTOL ARUM LIBER PKIMUS. I. Prima dicte mihi, summa dicende Camena, Spectatum satis et donatum jam rude quaeris, Maecenas, iterum antiquo me includere ludo. Non eadem est aetas, non mens. Veianius armis Herculis ad postem fixis latet abditus agro, Ne populum extrema toties exoret arena. 202 HORATII FLACCI Est mihi purgatam crebro qui personet aurem' : Solve senescentem mature sanus equixm, ne Peocet ad extremum ridendus et ilia ducat. Nunc itaque et versus et cetera ludicra pono, 10 Quid verum atque decens curo et rogo et omnis in hoc sum ; Condo et compono quae mox depromere possim. Ac ne forte roges quo me duce, quo lare tuter, Nullius addictus jurare in verba magistri Quo me cunque rapit tempestas deferor hospes. Nunc agilis fio et mersor civihbus undis, Virtutis verae custos rigidusque satelles ; Nuuc in Axistippi furtim praecepta relabor, Et mihi res non me rebus subjungere conor. Ut nox longa quibus mentitur amica, diesque 20 Longa videtur opus debentibus, ut piger annus Pupillis quos dura premit custodia matrum ; Sic mihi tarda fluunt ingrataque tempora, quae spem Gonsihumque morantur agendi naviter id quod Aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, Aeque neglectum pueris senibusque nocebit. Restat ut his ego me ipse regam solerque elementis. Non posais oculo quantum contendere Lynceus, Non tamen idcirco contemnas hppus inungi ; Nec quia desperes invicti membra Glyconis, 30 Nodosa corpus nolis prohibere cheragra. Est quadam prodire tenus si non datur idtra. Fervet avaritia miseroque cuj)idine pectus, Sunt verba et voces quibus hunc lenire dolorem Possis et magnam morbi deponere partem. Laudis amore tmnes, sunt certa piacula quae te Ter pure lecto poterunt recreare hbello. Invidus, iracundus, iners, vinosus, amator, Nemo adeo ferus est ut non mitescere possit, Si modo culturae patientem commodet aurem. 40 Virtus est vitium fugere et sapientia prima Stultitia caruisse. Vides quae maxima credis Esse mala, exiguum censum turpemque repulsam, EPISTOLARUM I. 1. 203 Quanto devites animi capitisque labore. Impiger extremos curris mercator ad Indos, Per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes : Ne cures ea quae stulte miraris et optas Discere, et audire, et meliori credere non vis ? Quis circum pagos et circum compita pugnax Magna coronari contemnat Olympia, cui spes, 50 Cui sit conditio dulcis sine pulvere palmae ? Vilius ai'gentum est auro, virtutibus aurum. * 0 cives, cives, quaerenda pecunia primum est ; Virtus post nummos." Haec Janus summus ab imo Perdocjet, haec recinunt juvenes dictata senesque, Laevo s;ispensi loculos tabulamque lacerto. Est animus tibi, simt mores et lingua fidesque ; Sed quadrmgentis sex septem milia desunt, Plebs eria At pueri ludentes, '' Rex eris," aiunt, " Si recte facies." Hic murus aeneus esto, 60 Nil conscire sibi, nulla pallescere cidpa. Eoscia, dic sodes, melior lex an puerorum est Nenia, quae regnum recte facientibus ofiert, Et maribua Curiis et decantata Camillis 1 Isne tibi melius suadet qui rem facias, rem, Si passis recte, si non quocunque modo rem, Ut proinus spectes lacrimosa poemata Pupi, An qm Fortunae te responsare suj^^erbae Liberam et erectum praesens bortatur et aptat ? Quodsi me populus Eomanus foi'te roget, cur 70 Non ut porticibus sic judiciis fruar isdem, Nec sequar aut fugiam quae diligit ipse vel odit, Olim quod vulpes aegi-oto cauta leoni Respondit referam : Quia me vestigia terrent, Omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum. Eellua multonim es capitum. Nam quid sequar aut quem ? Pars hominum gestit conducere publica, sunt qui Crustis et pomis viduas veuentur avaras, Excipiantque senes quos in vivaria mittant ; Multis occulto crescit res fenore. Verum 80 204 HOBATII FLACCI Esto aliis alios rebus studiisque teneri : Idem eadem possunt horam durare probantes ? Nullus in orbe sinus Baiis praelucet amoenis, Si dixit dives, lacus et mare sentit amorem Festinantis heri ; cui si vitiosa libido Fecerit auspicium, " Cras ferramenta Teanum Tolletis, fabri." Lectus genialis in aula est, Nil ait esse prius, melius nil caelibe vita ; Si non est jurat bene solis esse maritis. Quo teneam vultus mutantem Protea nodo ? Quid paujjer ? Ride : mutat coenacula, lectos, Balnea, tonsores, conducto navigio aeque Nauseat ac locuples quem ducit priva triremis. Si curatus inaequali tonsore capillos Occurri, rides ; si forte subucula pexae Trita subest tunicae vel si toga dissidet impar, Eides : quid, mea cum pugnat sententia seciun, Quod petiit spernit, repetit quod nuper omisit, Aestuat et vitae disconvenit ordine toto, Diruit, aedificat, mutat quadrata rotundis ? Insanire putas sollemnia me neque rides, Nec medici credis nec curatoris egere A praetore dati, rerum tutela mearum Cum sis et prave sectum stomacberis ob unguem De te pendentis, te respicientis amici. Ad summam : sapiens uno minor est Jove, dives, Liber, honoratus, pulcher, rex denique regum ; Praecipue sanus, nisi cum pituita molesta est. EPISTOLARUM I. 2, 205 II. Trojani belli scriptorem, maxime Lolli, Dum tu declamas Romae Praeneste relegi ; Qui quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non, Planius ac melius Chrysippo et Crantore dicit. Cur ita crediderim nisi quid te detinet audi. Fabula qua Paridis propter narratur amorem Graecia Barbariae lento coUisa duello Stultorum regum et populomm continet aestus. Antenor censet belli praecidere causam : Quid Paris 1 Ut salvus regnet vivatque beatus 10 Cogi posse negat. Nestor componere Utes Inter Peliden festinat et inter Atriden ; Hunc amor, ira quidem communiter urit utrumque. Quidquid delirant reges plectuntur Achivi. Seditione, dolis, scelere atque libidine et ira Iliacos intra muros peccatur et extra. Rursus quid virtus et quid sapientia possit Utile proposuit nobis exemplar Ulixen, Qui domitor Trojae multorum providus urbes Et mores hominum inspexit, latumque per aequor, 20 Dum sibi dum sociis reditum parat, aspera multa Pertulit adversis rerum immersabilis undis. Sirenum voc^ et Circae pocula nosti ; Quae si cum sociis stultus cupidusque bibisset, Sub domina meretrice fuisset turpis et excors, Vixisset canis immundus vel amica luto sus. Nos numerus sumus et fruges consumere nati, Sponsi Penelopae, nebulones, Alciuoique In cute curanda plus aequo operata juventus, Cui pulchram fuit in medios donnire dies et 30 Ad strepitum citharae cessatum ducere curam. Ut jugulent homines surgunt de nocte latrones : Ut te ipsum serves non expergisceris ? Atqui Si noles sanus curres hydropicus ; et ni 206 HORATII ELACCI Posces ante diem librum cum lumine, si non Intendes animum studiis et rebus honestis, Invidia vel amore vigil torquebere. ISTam cur Quae laedunt oculos festinas demere, si quid Est animum diflFers curandi tempus in annum ? Dimidium facti qui coef)it habet ; sapere aude ; Incipe. Qui recte viveudi prorogat horam Eusticus exspectat dum defluat amnis ; at ille Labitur et labetur in omne volubihs aevum. Quaeritur argentum puerisque beata creandis Uxor, et iucultae pacantur vomere silvae : Quod satis est cui contingit nihil amplius optet. Non domus et fundus, nou aeris acervus et auri Aegroto domini deduxit corpore febres, Non animo curas. Valeat possessor oportet Si comportatis rebus bene cogitat uti. Qui cupit aut metuit juvat illum sic domus et res Ut lippum pictae tabulae, fomenta podagram, Auriculas citharae collecta sorde dolentes. Sincerum est nisi vas quodcunque infundis acescit. Sperne vohiptates, nocet empta dolore vokiptas. Semper avarus eget : certum voto pete finem. Invidus alterius macrescit rebus opimis ; In^-idia Siculi non invenere tyranni Majus tormeutum. Qui non moderabitur irae Infectum volet esse dolor quod suaserit et mens, Dum poenas odio per vim festinat inulto. Ira furor brevis est : animum rege, qui nisi paret Imperat ; hxmc frenis, hunc tu compesce catena. Fingit equum tenera docilem cervice magister Ire viam qua monstret eques ; venaticus, ex quo Tempore cervinam pellem latravit in aula, Mihtat in silvis catulus. Nunc adbibe puro Pectore verba, puer, nunc te mehoribus offer. Quo semel est imbuta recens servabit odorem Testa diu. Quodsi cessas aut strenuus anteis, Nec tardum opperior nec praecedentibus insto. EPISTOLARUM I. 3. 207 III. JULi Flore, quibus terrarum militet oris Gaudius Augusti privigaus scire laboro. Thracane vos Hebrusque nivali compede vinctus, An freta vicinas inter currentia tuiTes, An pingues Asiae campi coUesque morantur ? Quid studiosa cohors operxmi struit ] Hoc quoque curo. Quis sibi res gestas Augusti scribere sumit ? Bella quis et paces longum diflPundit in aevum ? Quid Titius Romana brevi venturus in ora ? Pindarici fontis qui non expaUuit haustus, 10 Fastidire lacus et rivos ausus apertos. Ut valet ? ut meminit nostri ? Fidibusne Latinis Thebanos aptare modos studet auspice Musa, An tragica desaevit et ampidlatur in arte ? Quid mihi Celsus agit ? monitus multumque monendus Pi-ivatas ut quaerat opes, et tangere vitet Scripta Palatinus quaecunque recepit ApoUo, Ne si forte suas repetitum venerit ohm Grex avium phimas moveat comicula risum Furtivis nudata coloribus. Ipse quid audes ? 20 Quae circumvoUtas agiUs thyma ? Non tibi parvum lugenium, non incultum est et turpiter hirtum. Seu Unguam causis acuis seu civica jura Eespondere paras seu condis amabile carmen, Prima feres hederae victricis praemia. Quodsi Frigida curarvim fomenta reUnquere posses Quo te caelestis sapientia duceret ires. Hoc opus, hoc studium parvi properemus et ampU Si patriae volumus, si nobis ^-ivere cari. Debes hoc etiam rescribere, si tibi curae 30 Quantae conveniat J^Iunatius ; an male sarta Gratia nequicquam coit et resciuditur. At vos 208 HORATII FLACCI Seu calidus sanguis seu rerum inscitia vexat Indomita cervice feros, ubicunque locorum Vivitis, indigni fratemum rumpere foedus, Pascitur in vestrum reditum votiva juvenca. IV. Albi, nostrorum sermonum caudide judex, Quid nunc te dicam facere in regione Pedana ? Scribere quod Cassi Parmensis opuscula vincat, An tacitum silvas inter reptare salubres, Curantem quidquid digniun sapiente bonoque est 1 Non tu corpus eras sine pectore. Di tibi formam, Di tibi divitias dederunt artemque fruendi. Quid voveat dulci nutricula majus alumno, Qui sapere et fari possit quae sentiat, et cui Gratia, fama, valetudo contingat abunde, 10 Et mundus victus non deficieute crumena 1 Inter spem curamque, timores inter et iras, Omnem crede diem tibi diluxisse supremum : Grata superveniet quae non sperabitur hora. Me pinguem et nitidum bene curata cute vises Cum ridere voles Epicuri de grege porcum. Sl potes Archiacis conviva recumbere lectis Nec modica coenare times olus omne pateUa, Supremo te sole domi, Torquate, manebo. Vina bibes iterum Tauro diffusa palustres Inter Mintumas Sinuessanumque Petrinum. Si melius quid habes arcesse vel imperium fer. Jamdudum splendet focus et tibi raunda supellox. Mitte leves spes et certamina divitiarum EPISTOLARUM I. 6. 209 Et Mosclii causam : cras nato Caesare festus Dat veniam somnumque dies ; impune licebit 10 Aestivam sermone benigno tendere noctem. Quo mihi fortunam si non conceditur uti ? Parcus ob heredis curam nimiumque severus Assidet insano : potare et spargere flores Incipiam, patiarque vel inconsultus haberi. Quid non ebrietas designat ? Operta recludit, Spes jubet esse ratas, ad proelia trudit inertem ; SoUicitis animis onus eximit, addocet artes. Fecundi calices quem non fecere disertum 1 Contracta quem non in paupertate solutum ? 20 Haec ego procurare et idoneus imperor et non Invitus, ne turpe toral, ne sordida mappa Corruget nares, ne non et cantbarus et lanx Ostendat tibi te, ne fidos inter amicos Sit qui dicta foras eliminet, ut coeat par Jungatm'que pari. Butram tibi Septiciumque, Et nisi coena prior potiorque puella Sabinum Detinet, assumam ; locus est et pluribus umbris : Sed nimis arta premimt olidae convivia caprae. Tu quotus esse velis rescribe, et rebus omissis 30 Atria servantem postico falle clientem. VI. NiL admirari prope res est mia, Numici, Solaque quae possit facere et servare beatum. Hunc solem et stellas et decedentia certis Tempora momentis sunt qui formidine nulla Imbuti spectent : quid censes mimera terrae, Quid maris extremos Arabas ditantis et Indos, Ludicra quid, plausus et amici dona Quiritis, Quo spectanda modo, quo sensu credis et ore 1 Qui timet liis adversa fere mii-atur eodem p 10 HORATII FLACCI Quo cupiens pacto ; pavor est utrobique molestus Improvisa simul species exterret utrumque. Gaudeat an doleat, cupiat metuatne, quid ad rem, Si quidquid vidit melius pejusve sua spe Defixis oculis animoque et corpore torpet ? Insani sapiens nomen ferat, aequus iniqui, Ultra quam satis est virtutem si petat ipsam. I nunc, argentum et marmor vetus aeraque et artes Suspice, cum gemmis Tyrios mirare colores ; Gaude quod spectant oculi te mille loquentem ; Navus mane forum et vespertinus pete tectum, Ne plus frumenti dotalibus emetat agris Mutus et, indignum quod sit, pejoribus ortus Hic tibi sit potius quam tu mirabilis illi. Quidquid sub terra est in apricum proferet aetas ; Defodiet condetque nitentia. Cum bene notum Porticus Agi-ippae et via te conspexerit Appi, Ire tamen restat Numa quo devenit et Ancus. Si latus aut renes morbo tentantur acuto Quaere fugam morbi. Vis recte vivere : quis non ? Si vii-tus hoc una potest dare, foitis omissis Hoc age deliciis. Vii-tutem verba putas et Lucum ligna : cave ne portus occupet alter, Ne Cibyratica, ne Bithyna negotia jjerdas ; MiUe talenta rotundentur, totidem altera, porro et Tertia succedant et quae pars quadrat acervum. Scilicet uxorem cum dote fidemque et amicos Et genus et formam regina Pecunia donat, Ac bene nummatum decorat Suadela Venusque. Mancipiis locuples eget aeris Cappadocum rex : Ne fueris hic tu. Chlamydes LucuUus, ut aiunt, Si posset centum scenae praebere rogatus, "Qui possum tot?" ait; "tamen et quaeram et habebo Mittam :" post paulo scribit sibi millia quinque Esse domi chlamydum ; partem vel toUeret omnes. ExiUs domus est ubi non et multa supersunt EPISTOLARUM I. 6. Et dominum fallunt et prosunt furibus. Ergo, Si res sola potest facere et ser\"are beatum, Hoc primus repetas opus, hoc postremus omittas. 211 Si fortunatum species et gratia praestat, Mercemur servum qui dictet nomina, laevum 50 Qui fodicet latus et cogat trans pondera dextram Porrigere. " Hic midtum in Fabia valet, ille Velina ; Cui libet hic fasces dabit eripietque curule Cui volet importunus ebur." Frater, Pater, adde ; Ut cuique est aetas ita quemque facetus adopta. Si bene qui coenat bene vivit, lucet, eamus Quo ducit gula ; piscemm-, venemur, ut olim Gargilius, qui mane plagas, venabula, servos DifFertum transire forum populumque jubebat, Unus ut e miiltis populo spectante referret CO Emptum mulus apriun. Crudi tumidique lavemur, Quid deceat, quid non, obliti, Caerite cera Digni, remigium vitiosum Ithacensis Ulixei, Cui potior patria fuit interdicta voluptas. 213 HORATII rLACCI Si, Mimnermus uti censet, sine amore jocisque Nil est jucundum, vivas in amore jocisque. Vive, vale. Si quid novisti rectius istis Candidus imperti ; si non his utere mecum. VII. QuiNQUE dies tibi pollicitus me rure futurum, Sextilem totum mendax desideror. Atqui Si me vivere vis sanum recteque valentem, Quam mihi das aegro dabis aegrotare timenti, Maecenas, veniam, dum ficus prima calorque Designatorem decorat lictoribus atris, Dum pueris omnis pater et matercula pallet, Officiosaque sedulitas et opella forensis Adducit febres et testamenta resignat. Quodsi bruma nives Albanis illinet agris, 10 Ad mare descendet vates tuus et sibi parcet Conti*actusque leget ; te, dtdcis amice, reviset Cum Zephyris, si concedes, et hirundine prima. Kon quo more piris vesci Calaber jubet hospes Tu me fecisti locupletem. " Vescere sodes." " Jam satis est." " At tu quantum vis toUe." " Benigiie." " Non invisa feres pueris munuscula parvis." " Tam teneor dono, quam si dimittar onustus." " Ut libet ; haec porcis hodie comedenda rehnques." Prodigus et stultus donat quae spernit et odit ; 20 Haec seges ingratos tulit et feret omnibus annis. Vir bonus et sapiens dignis ait esse paratus, Nec tamen iguorat quid distent aera lupinis : Dignum praestabo me etiam pro laude merentis. (^)uodsi me noles usquam discedere, reddes Forte latus, nigros angusta fronte capillos, Reddes dulce loqui, reddes ridere decorum, et Inter vina fugam Cinarae maerere protervae. EPISTOLARUM I. 7. 213 Forte per angustam tenuis vulpecula rimam Repserat in cumeram frumenti, pastaque rursus '.!>' Ire foras pleno tendebat corpore frustra ; Cui mustela procul, " Si vis," ait, " effugere istinc, Macra cavum repetes artum quem macra subisti." Ilac ego si compellor imagine cuncta resigno ; Nec somnum plebis laudo satur altilium, nec Otia divitiis Arabum liberrima muto. Saepe verecundum laudasti, rexque paterque Audisti coram, nec verbo parcius absens : Inspice si possum donata reponere laetus. Haud male Telemachus, proles patientis Ulixei : 40 " Non est aptus equis Ithace locus, ut neque planis Porrectus spatiis nec multae prodigus herbae ; Atride, magis apta tibi tua dona relinquam." Parvum parva decent; mihi jam non regia Roma, Sed vacuum Tibur placet aut imbelle Tarentum. Strenuus et fortis causisque Philippus agendis Clarus ab ofl&ciis octavam circiter horam Dum redit, atque Foro nimium distare Carinas Jam grandis natu queritur, conspexit, ut aiunt, Adi-asum quendam vacua tonsoris in umbra 50 Cultello proprios purgantem leniter ungues. " Demetri," — puer hic non laeve jussa Philippi Accipiebat — "abi, quaere et refer, imde domo, quis. Cujus fortunae, quo sit patre quove patrono." It, redit et narrat, Volteium nomine Menam, Praeconem, tenui censu, sine crimine, notum Et properare loco et cessare et quaerere et uti, Gaudentem parvisque sodahbus et lare certo Et ludis et post decisa negotia Campo. " Scitari libet ex ipso quodcunque refers ; dic (50 Ad coenam veniat." Non sane credere Mena, Mirari secum tacitus. Quid multa ? " Benigne," Eespondet. "Neget ille mihi?" "Negat improbus et tt Neghgit aut horret." Volteium mane Philippus Vilia vendentem tunicato scruta popello 214 HORATII FLACCI Occupat et salvere jubet prior. IUe Philippo Excusare laborem et mercenaria vincla, Quod non mane domum venisset, denique quod non Providisset eum. " Sic ignovisse putato Me tibi si coenas hodie mecum." " Ut libet." " Ergo 70 Post nonam venies ; nunc i, rem strenuus auge." Ut ventum ad coenam est, dicenda tacenda locutus Tandem dormitum dimittitur. Hic ubi saepe Occultum visus decurrere piscis ad hamum Mane cliens et jam certus conviva, jubetur Kura suburbana indictis comes ire Latinis. Impositus mannis arvum caelumque Sabinum Non cessat laudare. Videt ridetque Philippus, Et sibi dum requiem, dum risus undique quaerit, Dum septem donat sestertia, mutua septem 80 Promittit, persuadet uti mercetur agelhim. Mercatur. Ne te longis ambagibus ultra Quam satis est morer, ex nitido fit rusticus atque Sulcos et vineta crepat mera ; praeparat ulmos, Immoritur studiis et amore senescit habendi. Verum ubi oves furto, morbo periere capellae, Spem mentita seges, bos est enectus arando, OfFensus damnis media de nocte caballum Arripit iratusque PhiUppi tendit ad aedes. Quem simul adspexit scabrum intonsumque Philippus, 90 " Durus," ait, " Voltei, nimis attentusque videris Esse mihi." " Pol me miserum, patrone, vocares, EPISTOLARTJM I. 8, 9. 215 Si velles," inquit, " verum milii ponere nomen ! Quod te per Genium dextramque deosque Peuates Obsecro et obtestor, vitae me redde priori.' Qui semel adspexit quantum dimissa petitis Praestent, mature redeat repetatque relicta. Metiri se quemque suo modulo ac pede verum est. VIII. Celso gaudere et bene rem gerere Albinovano Musa rogata refer, comiti scribaeque Neronis. Si quaeret quid agam, dic multa et pulchra minantem Vivere nec recte nec suaviter ; haud quia grando Contuderit vites oleamque momorderit aestus, Nec quia longinquis armentum aegx'otet in agris ; Sed quia mente minus validus quam corpore toto Nil audire veUm, nil discere, quod levet aegrum ; Fidis oflfendar medicis, irascar amicis, Cur me funesto properent arcere vetemo ; 10 Quae nocuere sequar, fugiam quae profore credam ; Romae Tibur amem ventosus, Tibure Romam. Post haec ut valeat, quo pacto rem gerat et se, Ut placeat juveni percontare utque cohorti. Si dicet, Eecte, primum gaudere, subinde Praeceptum auriculis hoc instillare memento : Ut tu fortunam sic nos te, Celse, feremus. IX. Septimius, Claudi, nimirum inteUigit unus Quanti me facias ; nam cum rogat et prece cogit SciUcet ut tibi se laudare et tradere coner, Dignum mente domoque legentis honesta Neronis, 216 HORATII FLACCI Munere cum fungi propioris censet amici, Quid possim videt ac novit me valdius ipso. Miilta quidem dixi cur excusatus abirem ; Sed timui mea ne fiuxisse minora putarer, Dissimulator opis propriae, mihi commodus unL Sic ego majoris fugiens opprobria culpae 10 Frontis ad urbanae descendi praemia. Quodsi Depositum laudas ob amici jussa pudorem, Scribe tui gregis hunc et fortem crede bonumque. X. Urbis amatorem Fuscum salvere jubemus Ruris amatores, hac in re scilicet una Multum dissimiles, ad caetera paene gemelli ; Fraternis animis quidquid negat alter et alter ; Annuimus pariter vetuli notique columbi. Tu nidum servas ; ego laudo ruris amoeni Rivos et musco circumlita saxa nemusque. Quid quaeris ? Vivo et regno simul ista reliqui Quae vos ad caelum fertis rumore secundo : Utque sacerdotis fugitivus liba recuso ; 10 Pane egeo jam mellitis potiore placentis. Vivere naturae si convenienter oportet Ponendaeque domo quaerenda est area primum, Novistine locum potiorem rure beato 1 Est ubi plus tepeant hiemes, ubi gratior aura Leniat et rabiem Canis et momenta Leonis, Cum semel accepit Solem furibundus acutum ? Est ubi divellat somnos minus invida cura ? Deterius Libycis olet aut nitet herba lapillis ? Purior in vicis aqua tendit rumpere plumbum 20 Quam quae per pronum trepidat cum murmure rivum ? Nempe inter varias nutritur silva columnas, Laudaturque domus longos quae prospicit agros. EPISTOLARUM I, 11. 217 Naturam expellas furca tamen usque recurret, Et mala peri-umpet furtim fastidia victi-ix. Xon qui Sidonio contendere callidus ostro Xescit Aquinatem potantia vellera fucum ' " rtius accipiet damnum propiusque meduUis, :am qui non poterit vero distinguere falsum. (.^uem res plus nimio delectavere secundae, 30 Mutatae quatient. Si quid mirabere pones Invitus. Fuge magna : licet sub paupere tecto Reges et regum vita praeciu-rere amicos. Cervus equum pugna melior communibus herbis Pellebat, donec minor in certamine longo Imploravit opes hominis frenumque recepit ; Sed postquam victor violens discessit ab hoste Non equitem dorso, non frenum depuUt ore. Sic qui pauperiem veritus potiore metallis Libertate caret, dominum vehit improbus atque 40 Serviet aeternum, quia parvo nesciet uti. Cui non conveniet sua res, ut calceus oUm, Si pede major erit subvertet, si minor uret. Laetus sorte tua vives sapienter, Aristi, Nec me dimittes incastigatum ubi plura Cogere quam satis est ac non cessare videbor. Imperat aut servit coUecta pecunia cuique, Tortum digna sequi potius quam ducere funem. ' Haec tibi dictabam post fanum putre Vacunae, Excepto quod non simul esses caetera laetus. 50 XI. QuiD tibi visa Chios, BuUati, notaque Lesbos, Quid concinna Samos, quid Croesi regia Sardes, Smyrna quid et Colophon ? Majora minorave fama, Cunctane prae Campo et Tiberino flumine sordent ? An venit in votum Attalicis ex m-bibus una. 218 HORATII rLACCI '^ An Lebedum laudas odio maris atque viarum ? Scis Lebedus quid sit ; Gabiis desertior atque Fidenis vicus ; tamen illic vivere vellem, Oblitusque meorum obliviscendus et illis Neptunum procul e terra spectare furentem. 10 Sed neque qui Capua Romam petit imbre lutoque Adspersus volet in caupona vivere ; nec qui Frigus collegit furnos et balnea laudat Ut fortunatam plene praestantia vitam. Nec si te validus jactaverit Auster in alto, Idcirco navem trans Aegaeum mare vendas. Incolumi Ehodos et Mytilene pulchra facit quod Paenula solstitio, campestre nivalibus auris, Per brumam Tiberis, Sextili mense camiuus. Dum licet ac vultum servat Fortuna benignum, 20 Romae laudetur Samos et Chios et Rhodos absens. Tu quamcunque deus tibi fortunaverit horam Grata sume manu, neu dulcia difFer in annum, Ut quocunque loco fueris vixisse libenter Te dicas ; nam si ratio et prudentia curas, Non locus effusi late maris arbiter aufert, Caelum non animum mutant qui trans mare currunt. Strenua nos exercet inertia : navibus atque Quadrigis petimus bene vivere. Quod petis hic est, Est Ulubris, animus si te non deficit aequus. 30 XII. Fructibus Agrippae Siculis quos coUigis, Icci, Si recte frueris non est ut copia major Ab Jove donari possit tibi. ToUe querelas ; Pauper enim non est cui rerum suppetit usus. Si ventri bene, si lateri est pedibusque tuis, nil Divitiae poterunt regales addere majus. Si forte in medio positorum abstemius herbis [ EPISTOLARUM I. 13. 219 Vivis et iirtica, sic vives protinus ut te Confestim liquidus Fortunae rivus inauret ; Vel quia naturam mutare pecunia nescit, 10 Vel quia cuncta putas una virtute minora. jMiramur si Democriti pecus edit agellos Cultaque dum peregre est animus sine corpore velox ; Cum tu inter scabiem tantam et contagia lucri Nil parvum sapias et adhuc sublimia cures : Quae mare compescant causae, quid temperet annum, Stellae sponte sua jussaene vagentur et errent, Quid premat obscurum lunae, quid proferat orbem, Quid velit et possit rerum concordia discors, Empedocles an Stertinium deliret acumen. 20 Verum seu pisces seu porrmn et caepe trucidas Utere Pompeio Grospho, et si quid petet ultro Defer ; nil Grosphus nisi verum orabit et aequimi. Vilis amicorum est annona bonis ubi quid deest. Ne tamen ignores quo sit Romana loco res : Cantaber Agrippae, Claudi virtute Neronis Armenius cecidit ; jus imperiumque Phraates Caesaris accepit genibus minor ; am-ea fruges Italiae pleno defundit Copia cornu. XIII. Ut proficiscentem docui te saepe diuque Augusto reddes signata volumina, Vini, Si validus, si laetus erit, si denique poscet ; Ne studio nostri pecces odiumque hbeUis Sedulus importes opera vehemente minister. Si te forte meae gravis uret sarcina chartae, Abjicito potius quam quo perferre juberis ChteUas ferus impingas, Asinaeque paternum Cognomen vertas in risum et fabula fias. Viribus uteris per chvos, flumina, lamas ; 10 Victor propositi simul ac perveneris iUuc, 220 HORATII fLACCI Sic positum servabis onus, ne forte sub ala Fasciculum portes librorum, ut rusticus agnum, Ut vinosa glomus furtivae Pyrrhia lanae, Ut cum pileolo soleas conviva tribulis. Ne vulgo narres te sudavisse ferendo Carmina, quae possint oculos auresque morari Caesaris ; oratus multa prece nitere porro. Vade, vale, cave ne titubes mandataque frangas. XIV. ViLLiCB sUvarum et mihi me reddentis agelli, Quem tu fastidis habitatum quinque focis et Quinque bonos solitum Variam dimittere patres, Certemus spinas animone ego fortius an tu Evellas agro, et melior sit Horatius an res. Me quamvis Lamiae pietas et cura moratur Fratrem maerentis, rapto de fratre dolentis Insolabiliter, tamen istuc mens animusque Fert et amat spatiis obstantia rumpere claustra. Rure ego viventem, tu dicis in urbe beatum : 10 Cui placet alterius sua niminmi est odio sors. Stultus uterque locum immeritum causatur inique : In culpa est animus, qui se non eflPugit unquam. Tu mediastinus tacita prece rura petebas, Nimc urbem et ludos et balnea villicus optas ; Me constare mihi scis, et discedere tristem Quandocunque trahunt invisa negotia Eomam. Non eadem miramur ; eo disconvenit inter Meque et te : nam quae deserta et inhospita tesca Credis amoena vocat mecum qui sentit, et odit 20 Quae tu pulchra putas. Fornix tibi et uncta popina Incutiunt urbis desiderium, video, et quod Angulus iste feret piper et thus ocius uva, Nec vicina subest vinum praebere taberna Quae possit tibi, nec meretrix tibicina, cujus EPISTOLARUM I. 15. 221 Ad strepitum salias terrae gravis : et tamen urges Jampridem non tacta ligonibus arva bovemque Disjunctum cmas et strictis frondibus exples ; Addit opus pigro rivus, si decidit imber, Multa mole docendus aprico parcere prato. 30 Nunc age quid nostrum concentum dividat audi. Quem tenues decuere togae nitidique capilli, Quem scis immunem Cinarae placuisse rapaci, Quem bibulum liquidi media de luce Falerni, Coena brevis juvat et prope rivum somnus in herba ; Nec lusisse pudet sed non incidere ludum. Non istic obliquo oculo mea commoda quisquam Limat, non odio obscuro morsuque venenat ; Rident vicini glebas et saxa moventem. Cum servis urbana diaria rodere ma\ns ; 40 Horam tu in numerum voto ruis ; invidet usum Lignorum et pecoris tibi calo ai-gutus et horti. Optat ephippia bos, piger optat arare caballus ; Quam scit uterque Hbens censebo exerceat artem. XV. QuAE sit hiems VeHae, quod caelum, Vala, Salemi, Quoram hominum regio et quahs via, (nam mihi Baias Musa supervacuas Antonius et tamen iUis Me facit invisum, gelida cum perluor unda Per medium frigus. Sane murteta reUnqui Dictaque cessantem nervis ehdere morbum Sulphura contemni vicus gemit, invidus aegris, Qui caput et stomachum supponere fontibus audent Clusinis Gabiosque petunt et frigida rura. Mutandus locus est et deversoria nota 10 Praeteragendus equus. " Quo tendis ? Non mihi Cumas Est iter aut Baias," laeva stomachosus habena Dicet eques ; sed equi frenato est auris in ore.) 222 HOBATII FLACCI Major utrum populum frumenti copia pascat ; CoUectosne bibant imbres puteosne perennes Jugis aquae ; (nam vina nihil moror illius orae ; Eure meo possum quidvis perferre patique, Ad mare cum veni generosum et lene requiro, Quod curas abigat, quod cum spe divite manet In venas animumque meum, quod verba ministret, 20 Quod me Lucanae juvenem commendet amicae.) Tractus uter plures lepores, uter educet apros, Utra magis pisces et echinos aequora celent, Pinguis ut inde domum possim Phaeaxque reverti, Scribere te nobis, tibi nos accredere par est. Maenius, ut rebus maternis atque patemis Fortiter absumptis urbanus coepit haberi, Scurra vagus non qui certum praesepe teneret, Impransus non qui civem dinosceret hoste, Quaelibet in quemvis opprobria fingere saevus, 30 Pernicies et tempestas barathrumque macelli, Quidquid quaesierat ventri donabat avaro. Hic ubi nequitiae fautoribus et timidis nil Aut paulum abstixlerat patinas coenabat omasi Vilis et agninae, tribus ursis quod satis esset ; Scilicet ut ventres lamna candente nepotum Diceret urendos, corrector Bestius. Idem Quidquid erat nactus praedae majoris ubi omne Verterat in fumum et cinerem, ' Non hercule miror,' Aiebat, 'si qui comedunt bona, cum sit obeso 40 Ml meUus turdo, nil vulva pulchrius ampla.' Nimirum hic ego sum ; nam tuta et parvula laudo Cum res deficiunt, satis inter viha fortis ; Verum ubi quid mehus contingit et unctius idem Vos sapere et solos aio bene vivere, quorum Conspicitur nitidis fundata pecunia villis. EPISTOLAKUM I. 16. 223 XVI. Ne perconteris fundus meus, optime Quinti, Arvo pascat lierum an baccis opulentet olivae, Pomisne et pratis an amicta vitibus ulmo, Scribetur tibi forma loquaciter et situs agri. Continui montes ni dissocientur opaca Valle, sed ut veniens dextrum latus adspiciat Sol, Laevum discedens curru fugiente vaporet. Temperiem laudes. Quid, si rubicunda benigni Coma vepres et pruna ferant, si quercus et ilex Multa fruge pecus multa dominum juvet umbra, 10 Dicas adductum propius frondere Tarentum. Fons etiam rivo dare nomen idoneus, ut nec Frigidior Thracam nec purior ambiat Hebrus, Infirmo capiti fluit utilis, utilis alvo. Hae latebrae dulces, etiam si credis amoenae, Incolumem tibi me praestant Septembribus horis. Tu recte vivis si curas esse quod audis. Jactamus jampridem omnis te Roma beatum ; Sed vereor ne cui de te plus quam tibi credas, Neve putes alium sapiente bonoque beatum, 20 Neu si te populus sanum recteque valentem Dictitet occultam febrem sub tempus edendi Dissimules, douec manibus tremor incidat unctis. Stultorum incurata pudor malus ulcera celat. Si quis beUa tibi terra pugnata marique Dicat et his verbis vacuas permulceat aiu'es : " Tene magis salvum populus veUt an populum tu Servet in ambiguo qui consuUt et tibi et urbi Juppiter ;" Augusti laudes agnoscere possis : Cmn pateris sapiens emendatusque vocari, 30 Respondesne tuo dic sodes nomine 1 Nempe Vir bonus et prudens dici delector ego ac tu. Qui dedit hoc hodie cras si volet auferet, ut si Detulerit fasces indigno detrahet idem. 224 HORATII FLACCI " Pone, meum est :" inquit. Pono tristisque recedo. Idem si clamet furem, neget esse pudicum, Contendat laqueo coUum pressisse paternum ; Mordear opprobriis falsis mutemque colores ? Falsus honor juvat et mendax infamia terret Quem nisi mendosum et medicandum 1 Vir bonus est quis ? 40 Qui consulta patrum, qui leges juraque servat, Quo multae magnaeque secantur judice lites, Quo res sponsore et quo causae teste tenentur. Sed videt hunc omnis domus et vicinia tota Introrsum turpem, speciosum pelle decora. " Nec furtum feci nec fugi," si mihi dicat Servus, " Habes pretium, loris non ureris," aio. " Non hominem occidi." " Non pasces in cruce corvos " " Sum bonus et frugi." " Renuit negitatque Sabellus : Cautus enim metuit foveam lupus accipiterque 50 Suspectos laqueos et opertum miluus hamum. Oderunt j)eccare boni virtutis amore ; Tu nihil admittes in te formidine poenae : Sit spes fallendi, miscebis sacra profanis ; Nam de mille fabae modiis cum sm-ripis unum, Damnum est non facinus mihi pacto lenius isto." Vir bonus, omne forum quem spectat et omne tribunal, Quandocunque deos vel porco vel bove placat, Jane pater ! clare, clare cum dixit, Apollo ! Labra movet metuens audiri : " Pulclira Laverna, 60 Da mihi fallere, da justo sanctoque videri, Noctem peccatis et fraudibus objice nubem," Qui mehor servo, que hberior sit avarus, In triviis fixum cum se demittit ob assem, Non video ; nam qui cupiet metuet quoque ; porro, Qui metuens vivet hber mihi non erit unquam. Perdidit arma, locum virtutis deseruit, qui Semper in augenda festinat et obruitm- re. Vendere cum possis captivum occidere noli ; Serviet utihter : sine pascat durus aretque, 7< EPISTOLARUM I. 17. 225 Naviget ac mediis hiemet mercator in undis ; Annonae prosit ; portet fnimenta peniLsque. Vir bonus et sapiens audebit dicere : " Pentheu, Rector Thebarum, quid me perferre patique Indignum coges ?" " Adimam bona." " Nempe pecus, rem, Lectos, argentum : toUas licet." " In manicis et Compedibus saevo te sub custode tenebo." " Ipse deus simid atque volam me solvet." Opinor Hoc sentit : " Moriar ; mors ultima linea rerum est." XVII. QuAMVis, Scaeva, satis per te tibi consulis, et scis Quo tandem pacto deceat majoribus uti, Disce, docendus adhuc, quae censet amicukis, ut si Caecus iter monstrare velit ; tamen adspice si quid Et nos quod cures proprium fecisse loquamur. Si te gi'ata quies et primam somnus in horam Delectat, si te pulvis strepitusque rotarum, Si laedit caupona, Ferentinum ire jubebo ; Nam neque divitibus contingunt gaudia solis, Nec vixit male qui natus moriensque fefeUit. 10 Si prodesse tuis pauloque benignius ipsum Te tractare voles, accedes siccus ad unctum. " Si pranderet olus patienter regibus uti Nollet Aristippus." " Si sciret regibus uti Fastidiret olus qui me notat." Utrius horum Verba probes et facta doce, vel junior audi Cur sit Aristippi potior sententia ; namque Mordacem Cynicum sic eludebat, ut aiunt : " Scurror ego ipse mihi, populo tu ; rectius hoc et Splendidius multo est. Equus ut me portet, alat rex, 20 Officium facio : tu poscis vilia rerum, Dante minor quamvis fers te mdhus egentem." Omnis Aristippum decuit color et status et res, 2i26 HORATII rLACCl Teutantem majora, fere praesentibus aequum. Contra quem duplici panno patientia velat Mirabor vitae via si conversa decebit. Alter purpureum non exspectabit amictum, Quidlibet indutus celeberrima per loca vadet, Pei'souamque feret nou inconcinnus utramque ; Alter Mileti textam cane pejus et angui 30 Vitabit chlamydem, morietur frigore si non Rettuleris paunum. Refer et sine vivat ineptus. Res gerere et captos ostendere civibus hostes Attingit solium Jovis et caelestia tentat : Principibus placuisse viris non ultima laus est. Non cuivis homini contingit adire Corinthum. Sedit qui timuit ue non succederet. Esto ! Quid qui pervenit, fecitue viriliter 1 Atqui Hic est aut uusquam quod quaerimus. Hic onus horret, Ut parvis animis et parvo corpore majus : 40 Hic subit et perfert. Aut virtus nomeu inane est, Aut decus et pretium recte petit experiens vir. Coram rege suo de paupertate tacentes Plus poscente ferent ; distat sumasne pudenter An rapias. Atqui rerum caput hoc erat, hic fons. " Indotata mihi soror est, paupercula mater, Et fundus uec vendibiUs uec pascere firmus," Qui dicit, clamat, " Victum date." Succinit alter : " Et mihi dividuo findetur mvinere quadra." Sed tacitus pasci si posset corvus haberet «50 Plus dapis et rixae multo miuus invidiaeque. Brandisium comes aut Surreutum ductus amoenum, Qui queritur salebras et acerbum frigus et imbres, Aut cistam efFractam et subducta viatica plorat, Nota refert meretricis acumina, saepe catellam, Saepe periscelidem raptam sibi flentis, uti mox NuUa fides damnis verisque doloribus adsit. Nec semel iriisus triviis attoUere curat Fracto crure planum, licet illi phirima manet Lacrima, per sanctum juratus dicat Osirim : 6C EPISTOLARUM I. 18. " Creclite non ludo ; cnideles, tollite claudum." " Quaere peregrinum," vicinia rauca reclamat. XVIII. Si bene te novi metues, liberrime LoUi, Scurrantis speciem praebere professus amicum. Ut matrona meretrici dispar erit atque Discolor, infido scurrae distabit amicus. Est huic diversum vitio vitium prope majus, Asperitas agrestis et inconcinna gi^avisque, Quae se commendat tonsa cute, dentibus atris, Dum vult libertas dici mera veraque virtus. Virtus est medium vitiorum et utrinque reductum. Alter in obsequium plus aequo pronus et imi 10 Derisor lecti sic nutum divitis horret, Sic iterat voces et verba cadentia toUit, Ut puerum saevo credas dictata magistro Reddere vel partes mimum tractare secundas. Alter rixatur de lana saepe caprina, ■Pi-opugnat nugis armatus : " SciUcet ut non Sit mihi prima fides, et vere quod placet ut non Aci"iter elatrem ! Pretium aetas altera sordet." Ambigitur quid enim ? Castor sciat an DoUchos plus ; Bi-undisium Minuci meUus via ducat an Appi. 20 Quem damnosa Venus, quem praeceps alea nudat, Gloria quem supra vires et vestit et ungit, Quem tenet argenti sitis importuna famesque, Quem paupertatis pudor et fuga, dives amicus Saepe decem vitiis instructior odit et horret : Aut si non odit regit, ac veluti pia mater PIus quam se sapere et virtutibus esse priorem Vult, et ait prope vera : " Meae (contendere noU) Stultitiam patiuntur opes ; tibi parvula res est : Arta decet sanum comitem toga ; desine mecum 30 328 HORATII FLA.CCI Certare." Eutrapelus cuicunque nocere volebat Vestimeuta dabat pretiosa : beatus enim jam Cum pulchris tunicis sumet nova consilia et spes, Donniet in lucem, scorto postponet honestum Officium, nummos alienos pascet, ad imum Thrax erit aut ohtoris aget mercede caballum. Arcanum neque tu scrutaberis illius unquam, Commissumque teges et vino tortus et ira ; Nec tua laudabis studia aut aliena reprendes, Nec cum venari volet ille poemata panges. Gratia sic fratrum geminomm Amphionis atque Zethi dissiluit, donec suspecta severo Conticuit lyra. Fraternis cessisse putatur Moribus Amphion : tu cede potentis amici Lenibus imperiis, quotiesque educet in agros Aetolis onerata plagis jumenta canesque, Surge et inhumanae senium depone Camenae, Coenes ut pariter pulmenta laboribus empta ; Eomanis soUemne viris opus, utile famae Vitaeque et membris, praesertim cum valeas et Vel cursu superare canem vel viribus aprum Possis. Adde virilia quod speciosius arma Non est qui tractet : scis, quo clamore coronae Proelia sustineas campestria ; denique saevam Militiam puer et Cantabrica bella tulisti Sub duce qui tempHs Parthoram signa refigit Nunc, et si quid abest Italis adjudicat armis. Ac, ne te retrahas et inexcusabilis absis, Quamvis nil extra numerum fecisse modumque Curas, interdum nugaris rure paterno ; Partitur lintres exercitus ; Actia pugna Te duce per ]3ueros hostili more refertur ; Adversarius est frater, lacus Hadria, donec Alteratrum velox Victoria fronde coronet. Consentire suis studiis qui crediderit te, Fautor utroque tuum laudabit poUice ludum. Protinus ut moneam, si quid monitoris eges tu EPISTOLARTJIM I. 18. 22» Quid de quoque viro et cui dicas saepe videto. Percontatorem fugito, nam garrulus idem est, Nec retinent patulae commissa fideliter aures, 70 Et semel emissum volat iiTevocabile verbum. Non ancilla tutun jecur ulceret ulla puerve Intra marmoreum venerandi limen amici, Ne dominus pueri piilchri caraeve puellae Mimere te parvo beet aut incommodus angat. Qualem commendes etiam atque etiam adspice, ne mox Incutiant aJiena tibi peccata pudorem. Fallimur et quondam non dignum tradimiis : ergo Quem sua culpa premet deceptus omitte tueri, Ut penitus notum, si tentent crimina, serves 8 Tuterisque tuo fidentem praesidio ; qui Dente Th.eonino cum circumroditur, ecquid Ad te post paulo ventura pericula sentis 1 Nam tua res agitur paries cum proximus ardet, Et neglecta solent incendia smnere vires. Dulcis inexpertis cultura potentis amici : Expertus metuit. Tu dum tua navis in alto est Hoc age, ne mutata retrorsum te ferat aura. 280 HORATII FLACCI Oderunt hilarem tristes tristemque jocosi, Sedatiim celeres, agilem uavumque remissi ; 90 Potores bibuli media de nocte Falerni Oderunt porrecta negantem pocula, quamvis NoctiuTios jures te formidare vapores. Deme supercilio nubem ; plerumque modestus Occupat obscuri speciem, taciturnus acerbi. Inter cimcta leges et percontabere doctos, Qua ratione queas traducere leniter aevum ; Num te semper inops agitet vexetque cupido, Num pavor et rerum mediocriter utilium spes ; Virtutem doctrina paret, naturane donet ; IdO Quid minuat curas, quid te tibi reddat amicum ; Quid pure tranquillet, honos an dulce lucellum, Aii secretum iter et fallentis semita vitae. Me quoties reficit gelidus Digentia rivus, Quem Mandela bibit, rugosus frigore pagus, Quid sentire putas ? quid credis, amice, precari ? Sit mibi quod nunc est, etiam minus ; et mihi vivam Quod superest aevi, si quid superesse volunt di ; Sit bona librorum et provisae frugis in annum Copia, neu fiuitem dubiae spe pendidus home. 1 10 Sed satis est orare Jovem quae donat et aufert : Det vitam, det opes, aequum mi animum ipse parabo. XIX. Frisco si credis, Maecenas docte, Cratino, Nulla placere diu nec vivere carmina possunt Quae scribuntur aquae potoribus. Ut male sanos Adscripsit Liber Satyris Faunisque poetas Vina fere dulces oluerunt mane Camenae. Laudibus arguitur vini vinosus Homerus ; Ennius ipse pater nunquam nisi potus ad arma Prosiluit dicenda. " Forum putealque Libonis EPISTOLARUM I. 19. 231 -Mandabo siccis, adimam cantare severis:" Hoc simul edixi non cessavere poetae 10 Nocturno certare mero, putere diurno. Quid, si quis vultu torvo ferus et pede nudo Exiguaeque togae simulet textore Catonem, Viiiutemne repraesentet moresque Catonis ? Rupit larbitam Timagenis aemula lingua, Dum studet urbanus tenditque disertus haberi. Decipit exemplar vitiis imitabile ; quodsi Pallerem casu biberent exsangue cuminum. O imitatores, servum pecus, ut mihi saepe Bilem, saeije jocum vestri movere tumultus ! 20 Libera per vacuum posui vestigia princeps, Non aliena meo pressi pede. Qui sibi fidit Dux regit examen. Parios ego primus iambos Ostendi Latio, numeros animosque secutus Archilochi, non res et agentia verba Lycamben. Ac ne me foUis ideo brevioribus ornes Quod timui mutare modos et carminis artem, Temperat Archilochi Musam pede mascula Sappho, Temperat Alcaeus, sed rebus et ordine dispar, Nec socerum quaerit quem versibus obhnat atris, 30 Nec sponsae laqueum famoso carmine uectit. Hunc ego non aho dictum prius ore Latinus Vulgavi fidicen ; juvat immemorata ferentem Ingeuuis ocuhsque legi manibusque teneri. Scire vehs mea cur ingratus opuscula lector Laudet ametque domi, premat extra hmen iniquus ? Non ego ventosae plebis sufFragia venor Impensis coenarum et tritae munere vestis ; Non ego nobihum scriptorum auditor et ultor Grammaticas ambire tribus et pulpita dignor : -iv Hinc iUae lacrimae. " Spissis indigna theatris Scripta pudet recitare et nugis addere pondus," Si dixi : " Rides," ait, " et Jovis auribus ista Servas ; fidis enim manare poetica meUa Te sohim, tibi pulcher." Ad haec ego naribus uti 232 HORATII ELACCI EPIST. I. 20. Formido, et luctantis acuto ne secer ungui, " Displicet iste locus," clamo, " et diludia posco.'' Ludus enim genuit trepidum certamen et iram, Ira truces inimicitias et funebre bellum. XX. Vertumnum Janumque, liber, spectare videris, Scilicet ut prostes Sosiorum pumice mundus. Odisti claves et grata sigilla pudico ; Paucis ostendi gemis et communia laudas, Non ita nutritus. Fuge quo descendere gestis. Non erit emisso reditus tibi. " Quid miser egi ? Quid volui ? " dices ubi quis te laeserit ; et scis In breve te cogi cum plenus languet amator. Quodsi non odio peccantis desipit augur, Carus eris Romae donec te deserat aetas ; 1 (i Contrectatus ubi manibus sordescere vulgi Coeperis, aut tineas pasces taciturnus inertes, Aut fugies Uticam aut vinctus mitteris Ilerdam. Eidebit monitor non exauditu.s, ut ille Qui male parentem in rupes protrusit asellum Iratus : quis enim invitum servare laboret 1 Hoc quoque te manet, ut pueros elementa docentem Occupet extremis in vicis balba senectus. Cum tibi sol tepidus plures admoverit aures, Me, libertino natum patre et in tenui re, i.'. Majores pennas nido extendisse loqueris, Ut quantum generi demas virtutibus addas ; Me primis Urbis beUi placuisse domique ; Corporis exigui, praecanum, solibus aptum, Irasci celerem, tamen ut placabilis essem. Forte meum si quis te percontabitur aevum, Me quater undenos sciat implevisse Decembres CoUegam Lepidum quo duxit Lollius anno. EPISTOLARUM LIBEE, SECUNDUS. CuM tot sustineas et tanta negotia solus, Res Italas armis tuteris, moribus ornes, Legibus emendes, iu publica commoda peccem Si longo sermone morer tua tempora, Caesar. Romulus et Liber pater et cum Castore PoUux, Post ingentia facta deorum in templa recepti, Dum terras hominumque colunt genus, aspera bella Componunt, agros assignant, oppida condunt, Ploravere suis non respondere favorem Speratum meritis. Diram qui contudit hydram Notaque fatali portenta labore subegit, Comperit invldiam supremo fine domari. Urit enim fulgore suo qui praegravat artes Infra se positas ; exstinctus amabitur idem. Praesenti tibi maturos largimur honores, Juraudasque tuum per uomen ponimus aras, 10 234 nORATII FLx\CCI Nil orituram alias, nil ortum tale fatentes. Sed tuus hic populus, sapiens et justus in uno, Te nostris ducibus, te Graiis anteferendo, Cetera nequaquam simili ratione modoque Aestimat, et nisi quae terris semota suisque Temporibus defuncta videt, fastidit et odit ; Sic fautor veterum ut tabulas peccare vetantes Quas bis quinque viri sanxeinint, foedera regum Vel Gabiis vel cum rigidis aequata Sabinis, Pontificum libros, annosa volumina vatum, Dictitet Albano Musas in monte locutas. Si quia Graecoram sunt antiquissima quaeque Scripta vel optima Romani pensantur eadem Scriptores tratina, non est quod multa loquamur : Nil intra est oleam, nil extra est in nuce duri ; Venimus ad summum fortunae ; pingimus atque Psallimus et luctamur Achivis doctius unctis. Si meliora dies ut vina poemata reddit, Scire velim chartis pretium quotus arroget annus. Scriptor abhinc annos centum qui decidit inter Perfectos veteresque referri debet, an inter Viles atque novos ? Excludat jurgia finis. Est vetus atque probus centum qui perficit annos. Quid, qui deperiit minor uno mense vel ajino, Inter quos referendus erit ? veteresne poetas, An quos et praesens et postera respuat aetas ? Iste quidem veteres inter ponetur honeste Qui vel mense brevi vel toto est junior anno. Utor permisso caudaeque pilos ut equinae Paulatim vello et demo unum, demo et item unum, Dum cadat ekisus ratione ruentis acervi Qui redit in fastos et virtutem aestimat annis, Miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapiens et fortis et alter Homerus, Ut critici dicunt, leviter curare videtur Quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret EPISTOLARUM II. 1. Paene recens ? Adeo sanctum est vetus omne poema. Ambigitur quotiens uter utro sit prior, aufert Pacuvius docti famam senis, Accius alti, Dicitur Afrani toga convenisse Menandro, Plautus ad exemplar Siculi properare Epiclaarmi, Vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. Hos ediscit et hos arcto stipata theatro Spectat Eoma potens ; habet hos numeratque poetas Ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. Interdmn vulgus rectum videt, est ubi peccat. Si veteres ita miratur laudatque poetas Ut nihil anteferat nihil iUis comparet, errat : Si quaedam nimis antique, si pleraque dure Dicere credit eos, ignave multa fatetur, Et sapit et mecum facit et Jove judicat aequo. Non equidem insector delendaque carmina Livi Esse reor, memini quae plagosum mihi parvo OrbiHum dictare ; sed emendata videri Pulchraque et exactis minimum distantia miror ; Inter quae verbum emicuit si foiie decorum, et Si versus paulo concinnior unus et alter, Injuste totum ducit venditque poema. Indignor quidquam reprehendi, non quia crasse Compositum illepideve putetur, sed quia nuper ; Nec veniam antiquis sed honorem et praemia posci. Eecte necne crocum fioresque perambulet Attae Eabula si dubitem, clament periisse pudorem Cuncti paene patres, ea cum reprehendere coner Quae gravis Aesopus, quae doctus Eoscius egit : Vel quia nil rectum nisi quod placuit sibi ducunt, Vel quia turpe putant parere minoribus, et quae Imberbes didicere senes perdenda fateri. Jam Saliare Numae carmen qui laudat, et illud Quod mecum ignorat solus vult scire videri, Ingeniis non ille favet plauditque sepultis, Nostra sed impugnat, nos nostraque hvidus odit. Quod si tam Graecis novitas invisa fuisset 236 HORATII FLACCI Quam nobis, quid nunc esset vetus 1 aut quid haberet Quod legeret tereretque viritim publicus usus 1 Ut primum positis nugari Graecia bellis Coepit et in vitium fortuna labier aequa, Nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum, Marmoris aut eboris fabros aut aeris amavit, Suspendit picta vultum mentemque tabella, Nunc tibicinibus, nunc est gavisa tragoedis ; Sul) uutrice puella velut si luderet infans, Quod cupide petiit matm-e j)Iena reliquit. K^) Quid placet aut odio est quod non mutabile credas ? Hoc paces habuere bonae ventique secundi. Romae dulce diu fuit et sollemne reclusa Mane domo vigilare, clienti promere jura, Cautos nominibus rectis expendere nummos, Majores audire, minori dicere, per quae Crescere res posset, minui damnosa libido. Mutavit mentem populus levis et calet uno Scribendi studio ; pueri patresque severi Fronde comas vincti coenant et carmina dictant. 110 Ipse ego qui nullos me adtirmo scribere versus Invenior Parthis mendacior, et prius orto Sole vigil calamum et chartas et scrinia posco. Navem agere ignarus navis timet ; abrotonum aegro Non audet nisi qui didicit dare ; quod medicorum est Promittunt medici ; tractant fabrilia fabri : Scribimus indocti doctique poemata passim. Hic error tamen et levis haec insania quantas Virtutes habeat sic coUige : vatis avarus Non temere est animus ; versus amat, hoc studet unum ; Detrimenta, fugas servorum, incendia ridet; 121 Non fraudem socio puerove incogitat ullam Pupillo ; vivit sihquis et pane secundo ; MiUtiae quamquam piger et malus, utilis urbi, Si das hoc parvis quoque rebus magna juvari. Os tenerimi pueri balbumque poeta figiu-at, Torquet ab obscoenis jam nunc sermonibus aurem, EPISTOLARrM II. 1. 237 Mox etiam pectus praeceptis fonnat amicis, Asperitatis et invidiae corrector et irae ; Recte facta refert, orientia tempora notis 1 30 Instiniit exemplis, inopem solatur et aegrum. Castis cum pueris ignara puella mariti Disceret imde preces vatem ni Musa dedisset ? Poscit opem cliorus et praesentia numina sentit, Caelestes implorat aquas docta prece blandus, Avei-tit morbos, metuenda pericula pellit, Imj^etrat et pacem et locupletem frugibus annum. Carmine di superi placantur, carmine ilanes. Agricolae prisci, fortes parvoque beati, Condita post frumenta levantes tempore festo 140 Corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem, Cum sociis operum, pueris et conjuge fida, Tellurem porco, Silvanum lacte piabant, Floribus et vino Genium memorem brevis aevi. Fescennina per liunc inventa licentia morem Versibus alternis opprobria rustica fudit, Libertasque recurrentes accepta per annos Lusit amabiliter, donec jam saevus apertam In rabiem coepit verti jocus et per honestas 238 HORATII FLA.CCI Ire domos impime minax. Doluere cruento 150 Dente lacessiti ; fuit iutactis quoque cura Conditione super communi ; quin etiam lex Poenaque lata malo qu^ae nollet carmine quemquam Describi ; vertere modum, formidine fustis Ad bene dicendum delectandumque redacti. Graecia capta ferum victorem cepit et artes Intulit agresti Latio ; sic horridus ille Defluxit numerus Saturnius et grave virus Munditiae pepulere ; sed in lougum tamen aevum I\Ianserimt liodieque manent vestigia ruris. 160 Serus enim Graecis admovit acumina chartis, Et post Punica bella quietus quaerere coepit Quid Sophocles et Thespis et Aeschyhis utile ferrent. Tentavit quoque rem, si digne vertere posset, Et placuit sibi, natura sublimis et acer ; Nam spirat tragicum satis et fehciter audet, Sed tui'pem putat inscite metuitque Uturam. Creditur ex medio quia res arcessit habere Sudoris minimum, sed habet comoedia tanto Plus oneris quanto veniae minus. Adspice, Plautus 1 70 Quo pacto partes tutetur amantis ephebi, Ut patris attenti, lenonis ut insidiosi ; Quantus sit Dossennus edacibus in parasitis, Quam non adstricto percurrat pulpita socco ; Gestit enim nummum in loculos demittere, post hoc Securus cadat an recto stet fabula talo. Quem tuht ad scenam ventoso Gloria curru Exanimat lentus spectator, sedulus inflat : Sic leve, sic par\Tim est, animum quod laudis avarum Subruit aut reficit. Valeat res ludicra si me 180 Palma negata macrum, donata reducit opimum. Saepe etiam audacem fugat hoc terretque poetam, Quod numero phires, virtute et houore minores, Indocti stohdique, et depugnare parati Si discordet eques, media inter carmina poscimt Aut ursum aut pugiles ; his nam plebecula plaudit. EPISTOLAKUM II. 1. 239 Venim equitis quoque jam migravit ab aure voluptas Omnis ad incertos oculos et gaudia vana. Quattuor aut plures aulaea premuntur in horas, Dum fugiimt equitum turmae peditumque cater-^e ; 190 3\Iox trahitur manibus regum foi-tuna retortis, Esseda festinant, pilenta, petorrita, naves, Captivum portatur ebur, captiva Corinthus. Si foret in terris rideret Democritus, seu Diversum confusa genus pantbera camelo, Sive elephas albus vulgi conveiieret ora ; Spectaret popuhim kidis attentius ipsis, Ut sibi praebentem mimo spectacula plura ; Scriptores autem narrare putaret asello Fabellam surdo. Nam quae pervincere voces 200 Evaluere sonum referunt quem nostra theatra? Garganum mugire putes nemus aut mare Tuscmn, Tanto cum strepitu kidi spectantur et artes Divitiaeque peregrinae, quibus obhtus actor Cum stetit in scena concurrit dextera laevae. Dixit adhuc akquid 1 Nil sane. Quid placet ergo 1 Lana Tarentino violas imitata veneno. Ac ne forte putes me quae facere ipse recusem Cum recte tractent aki laudare makgne ; Ike per extentum funem mihi posse videtur 210 Ire poeta, meum qui pectus inaniter angit, Irritat, mulcet, falsis teiToribus implet, Ut magus, et modo me Thebis, modo ponit Athenis. Verum age et his qui se lectori credere malunt Quam spectatoris fastidia ferre superbi Curam redde brevem, si munus ApoUine dignum Vis complere kbris et vatibus addere calcar, Ut studio majore petant Hekcona virentem. Multa qiiidem nobis facimus mala saepe poiitae, (Ut vineta egomet caedam mea,) cum tibi kbrum 220 Solkcito damus aut fesso ; cum laedimur unum Si quis amicorum est ausus reprehendere versum ; Cum loca jam recitata revolvimus irrevocati ; 240 HORATII l^LACCI Cum lamentamur non apparere labores Nostros et tenui deducta poemata filo ; Cum speramus eo rem venturam ut simul atque Carmina rescieris nos fingere commodus ultro Arcessas, et egere vetes, et scribere cogas. Sed tamen est operae pretium coguoscere, quales Aedituos habeat belli spectata domique •I'60 Virtus, indigno non committenda poctae. Gratus Alexandro regi Magno fuit ille Choerilus, incultis qui versibus et male natis Rettulit acceptos, regale nomisma, Pliilippos. Sed veluti tractata notam labemque remittuut Atramenta, fere scriptores camiine foedo Splendida facta linunt. Idem rex ille poema Qui tam ridiculum tam care prodigus emit, Edicto vetuit ne quis se praeter Apellen Pingeret, aut alius Lysippo duceret aera 240 Fortis Alexandi-i vidtum simulantia. Quodsi Judicimn subtile videndis artibus illud Ad libros et ad baec Musarum dona vocares, Boeotum in crasso jurares aere natum. At neque dedecorant tua de se judicia atque Munera, quae multa dantis cum laude tulerunt Dilecti tibi Virgilius Variusque poetae ; Nec magis expressi vultus per aenea signa, Quam per vatis opus mores animique virorum Claroram apparent. Nec sermones ego mallem 2.50 Eep.entes per humum quam res componere gestas, Terrarumque situs et flumina dicere, et arces Montibus impositas, et barbara regna, tuisque Auspiciis totum confecta duella per orbem, Claustraque custodem pacis cohibentia Janum, Et formidatam Parthis te principe Romam, Si quantum cuperem possem quoque ; sed neque par\ um Carmen majestas recipit tua nec meus audet Rem tentare pudor quam vires ferre recusent. Sedulitas autem stulte quem diUgit urget, 260 EPISTOLARUM II. 2. 241 Praecipue cum se numeris commendat et arte : Discit enim citius meminitque libentius illud Quod quis deridet, quam quod probat et veneratiu*. Nil moror ofl&cium quod me gravat, ac neque ficto In pejus vxiltu proponi cereus usquam, Nec prave factis decorari versibus oj^to, Ne rubeam pingui donatus munere, et una Cum scriptore meo, capsa porrectus aperta, Deferar in vicum vendentem thus et odores Et piper et quidquid chartis amicitur ineptis. 270 II. Flore, bono claroque fidelis amice Neroni, Si quis forte velit puerum tibi vendere natum Tibure vel Gabiis, et tecum sic agat : " Hic et Candidus et talos a vertice pulcher ad imos Fiet eritque tuus nummorum millibus octo, Verna ministeriis ad nutus aptus heriles, Litterulis Graecis imbutus, idoneus arti Cuilibet ; argiUa quidvis imitaberis uda ; Quin etiam canet indoctum sed dulce bibenti : Multa fidem promissa levant, ubi plenius aequo 10 Laudat venales qui vult extrudere merces. Res urget me nuUa ; meo sum pauper iu aere. Nemo hoc mangonum faceret tibi ; non temere a me Quivis ferret idem. Semel hic cessavit et, ut fit, In scalis latuit metuens pendentis habenae." Des uummos, excepta nihil te si fuga laedat, IUe fei'at pretium poenae securus, opinor ; Prudens emisti vitiosum ; dicta tibi est lex : Insequeris tamen hunc et lite moraris iniqua ? Dixi me pigrum proficiscenti tibi, dixi 20 Talibus officiis prope mancum, ne mea saevus Jurgares ad te quod epistola nulla rediret. 242 HORATII FLACCI Quid tum profeci mecum facientia jura Si tamen attentas ? Quereris super hoc etiam, quod Exspectata tibi non mittam carmina mendax. Luculli miles collecta viatica multis Aerumnis, lassus dum noctu stertit, ad assem Perdiderat ; post hoc vehemens lupus et sibi et hoati Iratus pariter, jejunis dentibus acer, Praesidium regale loco dejecit, ut aiunt, 30 Siunme mimito et multarum divite rerum. Clai-us ob id fectum donis ornatur honestis, Accipit et bis dena super sestertia nummum. Forte sub hoc tempus castellum evertere praetor Nescio quod cupiens hortari coepit eundem Verbis quae timido quoque possent addere mentem : " I, bone, quo virtus tua te vocat, i pede fausto, Grandia laturus meritorum praemia. Quid stas ? " Post haec ille catus quantumvis rusticus : " Ibit, Ibit co quo vis qui zonam perdidit," inquit. 40 Romae nutriri mihi contigit, atque doceri Iratus Graiis quantum nocuisset Achilles. Adjecere bonae paulo plus artis Athenae, SciUcet ut vellem curvo dignoscere rectum, Atque inter silvas Academi quaerere verum. Dura sed emovere loco me tempora grato, CiviUsque rudem belli tuUt aestus in arma Caesaris Augusti non responsura lacertis. Unde simul primum me dimisere Philippi, Decisis humilem pennis inopemque patemi 50 Et laris et fundi, paupertas impuUt audax, Ut versus facerem : sed quod non desit habentem Quae poterunt unquam satis expurgare cicutae, Ni melius dormire putem quam scribere versus ? Singula de nobis anni praedantur euntes ; Eripuere jocos, venerem, convivia, ludum ; Tendunt extorquere poemata ; quid faciam vis ? Denique non omnes eadem mirantur amantque : Carmine tu gaudes, hic delectatur iambis. EPISTOLARUM II. 3. 243 Ille Bioneis sermonibus et sale nigro. " 60 Tres niihi convivae prope dissentire videntur, Poscentes vario multum diversa palato. Quid dem 1 quid non dem ? renuis tu quod jubet alter ; Quod petis id sane est invisum acidumque duobus. Praeter caetera me Eomaene poemata censes Scribere posse inter tot curas totque labores ? Hic sponsum vocat, hic auditum scripta relictis Omnibus officiis ; cubat hic in colle Quirini, Hic extremo in Aventino, visendus uterque ; Intervalla vides humane commoda. Verum 70 Purae sunt plateae, nihil ut meditantibus obstet. Festinat calidus mulis gerulisque redemptor, Torquet nunc lapidem, nunc ingens machina tignum, Tristia robustis luctantur funera plaustris, Hac rabiosa fugit canis, hac lutulenta ruit sus : I ntmc et versus tecum meditare canoros. Scriptorum chorus omnis amat nemus et fugit urbem, Rite cliens Bacchi somno gaudentis et umbra : Tu me inter strepitus nocturnos atque diurnos Vis canere et contracta sequi vestigia vatum ? 80 Ingenium sibi quod vacuas desumpsit Athenas, Et studiis annos septem dedit insenuitque Libris et curis, statua taciturnius exit Plerumque et risu populum quatit ; hic ego rerum Fluctibus in mediis et tempestatibus urbis Verba lyrae motura sonum connectere digner ? Frater erat Romae consulti rhetor, ut alter Alterius sermone meros audiret honores, Gracchus ut hic illi, foret huic ut Mucius ille, Qui minus argutos vexat furor iste poetas ? 90 Canidua compono, hic elegos. " Mirabile visu Caelatumque novem Musis opus ! " Adspice primum, Quanto cum fastu, quanto molimine circum- Spectemus vacuam Romanis vatibus aedem ! Mox etiam, si forte vacas, sequere et procul audi, Quid ferat et quare sibi nectat uterque coronam. S44. nORATII rLACCI Caedimur et totidem plagis consumimus hostem Lento Samnites ad lumina prima duello. Discedo Alcaeus puncto illius ; ille meo quis 1 Quis nisi Callimachus 1 Si plus adposcere visus, 100 Fit Mimnermus et optivo cognomiue crescit. Multa fero ut placem genus irritabile vatum, Cum scribo et supplex populi sufFragia capto ; Idem, finitis studiis et mente recepta, Obturem patulas impune legentibus aures. Eidentur mala qui componunt carmina ; verum Gaudent scribentes et se venerantur, et ultro, Si taceas, laudant quidquid scripsere beati. At qui legitimum cupiet fecisse poema Cum tabulis animum censoris sumet honesti; 110 Audebit quaecunque parum splendoris habebunt Et sine pondere erunt et honore indigna ferentur Verba movere loco, quamvis invita recedant Et versentur adhuc intra penetraHa Vestae. Obscurata diu poi^ulo bonus eruet atque Proferet in lucem speciosa vocabula rerum, Quae priscis memorata Catonibus atque Cethegis Nunc situs informis premit et deserta vetustas ; Adsciscet nova quae genitor produxerit usus, Vehemens et liquidus puroque similUmus amni 120 Fundet opes Latiumque beabit divite hngua ; Luxuriantia compescet, nimis aspera sano Levabit cultu, virtute carentia tollet, Ludentis speciem dabit et torquebitur, ut qui Nunc Satyrvma, nunc agrestem Cyclopa movetur. Praetulerim scriptor dehrus inersque videri, Dum mea delectent mala me vel denique fallant, Quam sapere et ringi. Fuit haud ignobihs Argis, Qui se credebat miros audire tragoedos, In vacuo laetus sessor plausorque theatro ; 1 .30 Caetera qui vitae servaret munia recto More, bonus sane vicinus, amabihs hospes, Comis in uxorem, posset qui iguoscere servis EPISTOLARUM 11. 3. 245 Et signo laeso non insanire lagenae, Posset qui rupem et puteum vitare patentem. Hic ubi cognatorum opibus cm-isque refectus Expulit elleboro morbiun bilemque meraco Et redit ad sese : " Pol me occidistis, amici, Non servastis," ait, " cui sic extorta voluptas Et demptus per vim mentis gratissimus error." 140 Nimirum sapere est abjectis utile nugis, Et tempestivum pueris concedere ludum ; Ac non verba sequi fidibus modulanda Latinis, Sed verae numerosque modosque ediscere vitae. Quocirca mecum loquor haec tacitusque recordor : " Si tibi nuUa sitim finiret copia lymphae, Narrares medicis ; quod quanto plura parasti Tanto plura cupis, nuUine faterier audes 1 Si vulnus tibi monstrata radice vel herba Non fieret levius, fugeres radice vel herba 150 Proficiente nihil curarier. Audieras, cui Rem di donarent illi decedere pravam Stultitiam ; et cum sis nihilo sapientior ex quo Plenior es, tamen uteris monitoribus isdem ? At si divitiae prudentem reddere possent, Si cupidum timidumque minus te, nempe ruberes Viveret in terris te si quis avarior uno. Si proprium est quod quis libra mercatur et aere, Quaedam, si credis consultis, mancipat usus ; Qui te pascit ager tuus est, et villicus Orbi, 160 Cum segetes occat tibi mox frumenta daturas, Te dominum sentit. Das nummos, accipis uvam, Pullos, ova, cadum temeti : nempe modo isto Paulatim mercaris agrum fortasse trecentis Aut etiam supra nummorum miUibus emptum. Quid refert vivas numerato nuper an oUm ? Emptor Aricini quondam Veientis et arvi Emptum coenat olus, quamvis aUter putat ; emptis Sub noctem geUdam Ugnis calefactat aenum ; Sed vocat usque suum qua populus adsita certis 170 246 HORATII FLACCI Limitibus vicina refugit jurgia ; tamquam Sit proprium quidqiiam, puncto quod mobilis horae Nunc prece, nunc pretio, nunc vi, nunc morte suprema Permutet dominos et cedat in altera jura. Sic quia perpetuus nuUi datur usus, et heres Heredem alterius vehit unda supervenit undam, Quid vici prosunt aut horrea ? quidve Calabris Saltibus adjecti Lucani, si metit Orcus Grandia cum parvis, non exorabihs auro ? Gemmas, marmor, ebur, Tyrrhena sigilla, tabellas, 180 Argentum, vestes Gaetulo murice tinctas, Sunt qui non habeant, est qui non curat habere. Cur alter fratrum cessare et ludere et ungi Praeferat Herodis palmetis i^inguibus, alter Dives et importunus ad umbram hicis ab ortu Silvestrem flammis et ferro mitiget agrum, Scit Genius, natale comes qui temperat astrum, Naturae deus humanae, mortahs in unum Quodque caput, vultu mutabilis, albus et ater. Utar et ex modico quantum res poscet acervo 190 Tollam, nec metuam quid de me judicet heres, Quod non plura datis invenerit ; et tamen idem Scii-e volam quantum simplex hilarisque nepoti Discrepet et quantum discordet parcus avaro. Distat enim spargas tua prodigus an neque sumptum Invitus facias neque plura parare labores, Ac potius, puer ut festis Quinquatribus ohm, Exiguo gratoque fruaris tempore raptim. Pauperies immunda domus procul absit : ego, utrum Nave ferar magua an parva, ferar unus et idem. 200 Non agimur tumidis vehs aquilone secundo ; Non tamen adversis aetatem ducimus austris, Viribus, ingenio, specie, virtute, loco, re, Extremi primorum, extremis usque priores. Non es avarus : abi; quid, caetera jam simul isto Cima vitio fugere ? Caret tibi pectus inani Ambitione ] Caret mortis formidine et ira ? EPISTOLARUM II. 2. 247 Somnia, terrores magicos, miracula, sagas, Noctiirnos lemures portentaque Thessala rides 1 Natales gi-ate numeras ? Ignoscis amicis ? Lenior et melior fis accedente senecta ? Quid te exempta levat spinis de pluribus una ? Vivere si recte nescis decede peritis. Lusisti satis, edisti satis atque bibisti : Tempus abire tibi est, ne potum largius aequo Rideat et pulset lasciva decentius aetas." 210 h ^ iiiiiiiiiiiii j^umstmsi^m DE ARTE POETICA LIBEK. HuMANO capiti cervicem pictor equinam Jungere si velit, et varias inducere plumas Undique collatis membris, ut turpiter atrum Desinat in piscem mulier formosa superne, Spectatum admissi risum teneatis, amici ? Credite, Pisones, isti tabulae fore librum Persimilem cujus, velut aegri somnia, vanae Fingentur species, ut nec pes nec caput uni Reddatur formae. " Pictoribus atque poetis Quidlibet audendi semper fuit aequa potestas." Scimus et hanc veniam petimusque damusque vicissim ; Sed non ut placidis coeant immitia, non ut Serpentes avibus geminentur, tigribus agni. Inceptis gravibus plerumque et magna professis Purpureus, late qui splendeat, unus et alter Adsuitur pannus, cum lucus et ai'a Dianae Et properantis aquae per amoenos ambitus agros, Aut flimien Rhenum aut pluvius describitur arcus ; Sed nunc non erat his locus. Et fortasse cupressum Scis simulare : quid hoc, si fractis enatat exspes Navibus aere dato qui piugitur 1 Amphora coepit Institui ; currente rota cur urceus exit 1 Denique sit quidvis simplex dumtaxat et unum. Maxima pars vatum, pater et juvenes patre digni, Decipimur specie recti : brevis esse laboro, Obscurus fio ; sectantem levia nervi 10 20 ARS POETICA. 249 Deficiunt animique ; professus grandia turget ; Serpit humi tutus nimium timidusqiie procellae ; Qui variare cupit rem prodigialiter unam, Delphinum silvis appingit, fiuctibus aprum. 30 In vitium ducit culpae fuga si caret arte. AemiLium circa ludum faber unus et ungues Exprimet et molles imitabitur aere capillos, Infelix operis summa quia ponere totum Nesciet. Hunc ego me, si quid componere curem, Non magis esse velim quam naso vivere pravo, Spectandum nigris oculis nigroque capillo. Sumite materiam vestris qui scribitis aequam Viribus et versate diu quid ferre recusent, Quid valeant humeri. Cui lecta potenter erit res, 40 Nec facundia deseret hunc nec hicidus ordo. Ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor, Ut jam nunc dicat jam nunc debentia dici, Pleraque differat et praesens in tempus omittat ; Hoc amet, hoc spernat promissi carminis auctor. In verbis etiam tenuis cautusque serendis, Dixeris egregie notum si callida verbum Reddiderit jimctura novum. Si forte necesse est Indiciis monstrare recentibus abdita rerum, Fingere cinctutis non exaudita Cethegis 50 Continget, dabitxu-que Ucentia sumpta pudenter ; Et nova fictaque nuper habebunt verba fidem si Graeco fonte cadent, parce detorta. Quid autem Caeciho Plautoque dabit Romanus ademptum Virgilio Varioque ? Ego cur acquirere pauca Si possum invideor, cum hngua Catonis et Enni Sermonem patrium ditaverit et nova rerum Nomina protulerit ? Licuit semperque hcebit Signatum praesente nota producere nomen. Ut silvae fohis pronos mutantur in annos, 60 Prima cadunt : ita verborum vetus interit aetas, Et juvenum ritu florent modo nata vigentque. Debemur morti nos nostraque ; sive receptus 250 HORATII FLA.CCI TeiTa Neptunxis classes aquilonibus arcet, Regis opus, sterilisve diu palus aptaque remis Vicinas urbes alit et grave sentit aratrum, Seu cursum mutavit iniquum frugibus amnis Doctus iter melius, mortalia facta peribunt, Nedum sermonum stet houos et gratia vivax. Multa renascentur quae jam cecidere, cadentque Quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus, Quem penes arbitrium est et jus et norma loquendi. Ees gestae regumque ducumque et tristia bella Quo scribi possent numero monstravit Homerus. Versibus impariter junctis querimonia primima, Post etiam inchxsa est voti sententia compos : Quis tamen exiguos elegos emiserit auctor, Grammatici certant et adhuc sub judice lis est. Archilochum proprio rabies armavit iambo ; Hunc socci cepere pedem grandesque cothurni, Alternis aptum sermonibus et populares Vincentem strepitus et natum rebus agendis. Musa decUt fidibus divos puerosque deorum Et pugilem victorem et equum certamine primum Et juvenum curas et libera vina referre. Discriptas servare vices operumque colores Cur ego si nequeo ignoroque poeta salutor? Cur nescire pudens prave quam discere malo ? Versibus exponi tragicis res comica non vult ; Indignatur item privatis ac prope socco Dignis carminibus narrari coena Thyestae. Singula quaeque locum teneant sortita decenter. Interdum tamen et vocem comoedia toUit, Iratusque Chremes tumido deUtigat ore ; Et tragicus plerumque dolet sermone pedestri Telephus et Peleus, cum pauper et exsul uterque Projicit ampuUas et sesquipedaUa verba, Si curat cor spectantis tetigisse querela. Nou satis est pulchra esse pocmata ; dulcia sunto Et quocunque volent animum auditoris agunto. AES POETICA. 251 Ut ridentibus airident, ita flentibus adsunt Humani vultus : si vis me flere dolendum est Primum ipsi tibi : timc tua me infori;unia laedent, Telephe vel Peleu ; male si mandata loqueris Aut dormitabo aut ridebo. Tristia maestum Vultum verba decent, iratmn plena minarum, Ludentem lasciva, severum seria dictu. Format enim natura prius nos intus ad omnem Fortunarum habitum; juvat aut impellit ad iram Aut ad humum maerore gravi deducit et angit ; 110 Post efiert animi motus interprete lingua. Si dicentis erunt fortimis absona dicta Romani toUent equites peditesque cachinnum. Intererit multum divusne loquatur an heros, Matm'usne senex an adhuc florente juventa Fervidus, et matrona potens an sedula nutrix, Mercatome vagus cultorne virentis agelU, Colchus an Assyrius, Thebis nutritus an Argis. Aut famam sequere aut sibi convenientia finge. Scriptor honoratum si forte reponis Achillem, 120 Impiger, iracundus, inexorabiUs, acer, Jura neget sibi nata, nihil non arroget armis. Sit Medea ferox invictaque, flebihs Ino, Perfidus Ixion, lo vaga, tristis Orestes. Si quid inexpertum scenae committis et audes Personam formare novam, servetur ad imum Qualis ab incepto processerit, et sibi constet. Difficile est proprie communia chcere ; tuque Rectius IHacum carmen deducis in actus, Quam si proferres ignota indictaque primus. 130 PubUca materies privati juris erit, si Non circa vilem patuhimqiie moraberis orbem, Nec verbo verbum curabis reddere fidus Interpres, nec desiUes imitator in arctum Unde pedem profeiTe pudor vetet aut operis lex. Nec sic incipies ut scriptor cycUcus oUm : " Fortunam Priami cantabo et nobile beUum." 252 HORATII FLACCI Quid dignum tanto feret hic promissor hiatu ? Parturiuut montes, nascetur ridiculus mus. Quanto rectius hic qui nil molitur inepte : 140 " Dic mihi, Musa, virum captae post tempora Trojae Qui mores hommum multorum vidit et urbes." Non fumum ex fulgore sed ex fumo dare lucem Cogitat, ut speciosa dehinc miracula promat, Antiphaten Scyllamque et cum Cyclope Charybdin. Nec reditum Diomedis ab interitu Meleagri, Nec gemiuo belhim Trojanum orditur ab ovo ; Semper ad eventum festinat et in medias res Non secus ac notas auditorem rapit, et quae Desperat tractata nitescere posse relinquit; 150 Atque ita mentitur, sic veris falsa remiscet, Primo ne medium, medio ne discrepet imum. Tu quid ego et popuhis mecum desideret audi : Si plausoris eges aulaea manentis et usque Sessuri donec cantor ' Vos plaudite ' dicat, Aetatis cujusque notandi sunt tibi mores, Mobihbusque decor naturis dandus et annis. Beddere qui voces jam scit puer et pede certo Signat humum, gestit paribus coUudere, et iram Colhgit ac ponit temere, et mutatur in horas. 160 Imberbus juvenis tandem custode remoto Gaudet equis canibusque et aj)rici gramine campi, Cereus in vitium flecti, monitoribus asper, Utihum tardus provisor, prochgus aeris, Subhmis cupidusque et amata rehnquere pernix. Conversis studiis aetas animusque virihs Quaerit opes et amicitias, inservit honori, Commisisse cavet quod mox mutare laboret. Multa senem circumveniunt iucommoda, vel quod Quaerit et inventis miser abstinet ac timet uti, 170 Vel quod res omnes timide gehdeque ministrat, Dilator, spe longus, iners, avidusque futuri, Difficihs, querulus, laudator temporis acti Se puero, castigator censorque minorum. ARS POETICA. 253 Multa fenmt anni venientes commoda secum, Multa recedentes adimuut. Ne forte seniles Mandentur juveni partes pueroque viriles, Semper in adjunctis aevoque morabimur aptis. Aut agitur res in scenis aut acta refertur. Segnius irritant animos demissa per aurem, 180 Quam quae sunt ocidis subjecta fidelibus, et quae Ipse sibi tradit spectator : non tamen intus Digna geri promes in scenam, multaque tolles Ex oculis quae mox narret facundia praesens. Ne pueros coram populo Medea trucidet, Aut humana palam coquat exta nefarius Atreus, Aut in avem Procne vertatm-, Cadmus in anguem. Quodcxmque ostendis milii sic incredulus odi. Neve minor neu sit quinto productior actu Fabula, quae posci vidt et spectata reponi •, 1 90 Nec deus intersit nisi dignus vindice nodus Inciderit ; nec quarta loqui persona laborat. Actoris partes chorus officiumque virile Defendat, neu quid medios intercinat actus Quod non proposito conducat et haereat apte. Ille bonis faveatque et consihetur amice, Et regat iratos et amet peccare timentes ; lUe dapes laudet mensae brevis, ille salubrem Justitiam legesque et apertis otia portis ; Hle tegat commissa deosque precetur et oret, 200 Ut redeat miseris, abeat fortuna superbis. Tibia non ut nunc orichalco vincta tubaeque Aemula, sed tenuis simplexque foramine pauco Adspirare et adesse choris erat utihs atque Nondum spissa nimis complere sedilia flatu ; Quo sane popuhis numerabihs utpote parvus Et frugi castusque verecundusque coibat. Postquam coepit agros extendere victor et urbes Latior amplecti murus vinoque diurno Placari Genivis festis impune diebus, 210 Aocessit numerisque modisque hcentia major; 254, HORATIl PLACCI Indoctua quid enim saperet liberque laborum Eusticus urbano confusus, turpis honesto ? Sic priscae motumque et luxuriem addidit arti Tibicen traxitque vagus per pulpita vestem ; Sic etiam fidibus voces crevere severis, Et tulit eloquium insolitum facundia praeceps, Utiliumque sagax rerum et divina futuri Sortilegis non discrepuit sententia Delpbis. Carmine qui tragico vilem certavit ob hircum, 220 Mox etiam agrestes Satyros nudavit, et asper Incokimi gravitate jocum tentavit, eo quod IUecebris erat et grata novitate morandus Spectator, functusque sacris et potus et exlex. Verum ita risores, ita commendare dicaces Conveniet Satyros, ita vertere seria hido, Ne quiciinque deus, quicunque adhibebitur heros, Regali conspectus in auro nuper et ostro, Migret in obscuras humili sermone tabernas, Aut dum vitat humum nubes et inania captet. 230 EfFutire leves indigna Tragoedia versus, Ut festis matrona moveri jussa diebus, Intererit Satyris paulum pudibunda protervis. Non ego inornata et dominantia nomina solum Verbaque, Pisones, Satyrorum scriptor amabo; Nec sic enitar tragico difFerre colori Ut nihil intersit Davusne loquatm- et audax Pythias emuncto kicrata Simone taleutum, An custos famulusque dei Silenus alumni. Ex noto fictum carmen sequar, ut sibi quivis 240 Speret idem, sudet multum frustraque laboret Ausus idem : tantum series juncturaque pollet, Tantum de medio sumptis accedit honoris. Silvis deducti caveant me judice Fauni, Ne velut innati triviis ac paene forenses Aut nimium teneris juvenentm- versibus unquam, Aut immunda crepent ignominiosaque dicta ; Offenduntur enim quibus est equus et pater et res, AKS POETICA. 355 Nec, si qnid fricti ciceris probat et nucis emptor, Aequis accipiunt animis donantve corona. 250 Syllaba longa brevi subjecta vocatur iambus, Pes citus ; unde etiam trimetris accrescere jussit Nomen iambeis, cum senos redderet ictus Primus ad extremum similis sibi. Non ita pridem, Tardior ut paulo graviorque veniret ad aures, Spondeos stabiles in jura patema recepit Commodus et patiens, non ut de sede secunda Cederet aut quarta socialiter. Hic et in Acci Nobilibus trimetris apparet rarus, et Enni In scenam missos cum magno pondere versus 260 Aut operae celeris nimium curaque carentis Aut ignoratae premit artis crimine turpi. Non quivis videt immodulata poemata judex, Et data Romanis venia est indigna poetis. Idcircone vager scribamque licenter ? an omnes Vism'os peccata putem mea, tutus et intra Spem veniae cautus 1 Vitavi denique culpam, Non laudem merui. Vos exemplaria Graeca Nocturna versate manu, versate diurna. At vestri proavi Plautinos et numeros et 270 Laudavere sales : nimium patienter utrumque Ne dicam stulte mirati, si modo ego et vos Scimus inurbanum lepido seponere dicto Legitimvunque sonum digitis callemus et am-e. Ignotum tragicae genus invenisse Camenae Dicitm: et plaustris vexisse poemata Thespis, Quae canerent agerentque peruncti faecibus ora. Post bunc personae pallaeque repertor honestae Aeschylus et modicis instravit pulpita tignis Et docuit magnumque loqui nitique cothumo. 280 Successit vetus his comoedia, non sine multa Laude ; sed in vitium Ubertas excidit et vim Dignam lege regi ; lex est accepta chomsque Turpiter obticuit sublato jure nocendi. Nil intentatum nostri liquere poetae. 256 HORATII rLACCI Nec niinimum meruere decus vestigia Graeca Ausi deserere et celebrare domestica facta, "^a^ 1 ^s^^^^^jl^ C^|^W\ mM ^ 1^1^^ Vel qui praetextas vel qui docuere togatas. Nec virtute foret clarisve potentius armis Quam liugua Latium, si non offenderet unum Quemque poetarum limae labor et mora. Vos, o Pompilius sanguis, carmen reprehendite quod non Multa dies et multa litura coercuit atque Perfectum decies non castigavit ad unguem. Ingenium misera quia foi-tunatius arte Credit et escludit sanos Helicone poetas Democritus, bona pars non ungues ponere curat, Non barbam, secreta petit loca, balnea vitat. Nanciscetur enim pretium nomenque poetae, Si tribus Anticyris caput insanabile nunquam Tonsori Licino commiserit. 0 ego laevus, Qui purgor bilem sub verni temporis horam ! Non alius faceret meliora poemata, Verum Nil tanti est. Ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet exsors ipsa secandi ; Munus et officium nil scribens ipse docebo, Unde parentur opes, quid alat formetque poetam ; Quid deceat, quid non; quo virtus, quo ferat error. Scribendi recte sapere est et principium et fons: Rem tibi Socraticae poterunt ostendere chartae, AES POETICA. 257 Verbaque provisam rem non invita sequentur. Qui didicit patriae quid debeat et quid amicis, Quo sit amore parens, quo frater amandus et bospes, Quod sit conscripti, quod judicis officium, quae Partes in bellum missi ducis, ille profecto Keddere personae scit convenientia cuique. Respicere exemplar vitae morumque jubebo Doctum imitatorem et vivas hinc ducere voces. Interdum speciosa locis morataque recte Fabula nullius veneris, sine pondere et arte, 320 Valdius oblectat populum meliusque moratur Quam versus inopes rerum nugaeque canorae. Graiis ingenium, Graiis dedit ore rotmido Musa loqui, praeter laudem nullius avaris. Romani pueri longis rationibus assem Discont in partes centum diducere. " Dicat Filius Albini: Si de quincunce remota est Uncia, quid superat ? Poteras dixisse." " Triens." " Eu ! Rem poteris sen'are tuam. Redit vmcia, quid fit ?" " Semis." At haec animos aemgo et cura peculi 330 Cum semel imbuerit, speramus carmina fingi Posse linenda cedro et levi servanda cupresso 1 Aut prodesse volunt aut delectare poetae, Aut simul et jucunda et idouea dicere vitae. Quidquid praecipies esto brevis, ut cito dicta Percipiant animi dociles teneantque fideles ; Omne supervacuum pleno de pectore manat. Ficta voluptatis causa sint proxima veris, Nec quodcunque volet poscat sibi fabula credi, Neu pransae Lamiae vivum puerum extrahat alvo. 340 Centuriae seniorum agitant expertia frugis, Celsi praetereimt austera poemata Ramnes : Omne tulit pimctum qui miscuit utile dulci, Lectorem delectando pariterque monendo ; Hic meret aera liber Sosiis ; hic et mare transit Et longum noto scriptori prorogat aevum. Sunt delicta tamen quibus ignovisse vehmus ; s 258 HORATII FLACCI Nam neque cliorda sonum reddit quem vult manuset mens, Poscentique gravem persaepe remittit acutum ; Nec semper fei'iet quodcunque minabitur arcus. 350 Verum ubi plura nitent in carmine non ego paucis Offendar maculis, quas aut incuria fudit Aut humana parum cavit natura. Quid ergo est ? Ut scriptor si peccat idem librarius usque Quamvis est monitus venia caret ; ut citharoedus Eidetur cliorda qui semper oberrat eadem : Sic mihi qui multum cessat fit Choerilus ille, Quem bis terve bonum cum risu miror ; et idem Indignor quandoque bonus dormitat Homerus ; (Vemm operi longo fas est obrepere somnum.) 36C Ut pictura poesis : erit quae si propius stes Te capiat magis, et quaedam si longius abstes. Haec amat obscurum, volet haec sub luce videri, Judicis argutum quae non formidat acumen ; Haec placuit semel, haec decies repetita placebit. 0 major juvenum, quamvis et voce paterna Fingeris ad rectum et per te sapis, hoc tibi dictum ToHe memor, certis medium et tolerabile rebus Recte concedi. Consultus juris et actor Causarum mediocris abest virtute diserti 37' Messallae nec scit quantum Cascellius Aulus, Sed tamen in pretio est : mediocribus esse poetis Non homines, non di, non concessere columnae. Ut gratas inter mensas symphonia discors Et crassum unguentum et Sardo cum melle papaver Offendunt, poterat duci quia coena sine istis : Sic animis natum inventumque pocma juvandis, Si paulum summo decessit vergit ad imum. Ludere qui nescit campestribus abstinet armis, Indoctusque pilae discive trochive quiescit, 36 Ne spissae risum tollant impune coronae : Qui nescit versus tamen audet fingere. Quidni ? Liber et ingenuus, praesei-tim census equestrem Summam nummorum vitioque remotus ab omni. ARS POETICA, 259 Pu nihil invita dices faciesve Minerva; Id tibi judicium est, ea mens. Si quid tamen olim Scripseris in Maeci descendat judicis aures Et patris et nostras, nonumque prematur in annum, Membranis intus positis : delere licebit Quod non edideris ; nescit vox missa reverti. 390 Silvestres homines sacer interpresque deorum Caedibus et victu foedo deterruit Orpheus, Dictus ob hoc lenire tigres rabidosque leones ; Dictus et Amphion, Thebanae conditor arcis, Saxa movere sono testudinis et prece blanda Ducere quo vellet. Fuit haec sapientia quondam, PubUca privatis secernere, sacra profanis, Concubitu prohibere vago, dare jura maritis, Oppida moHri, leges incidere Hgno ; Sic honor et nomen divinis vatibus atque 400 Carminibus venit. Post hos insignis Homerus Tyrtaeusque mares animos in Martia bella Versibus exacuit ; dictae per carmina sortes ; Et vitae monstrata via est; et gratia regum Pieriis tentata modis ; ludusque repertus Et longorum operum finis : ne forte pudori Sit tibi Musa lyrae soUers et cantor ApoUo. Natura fieret laudabUe carmen an arte Quaesitum est : ego nec studium sine divite vena Nec rude quid possit video ingenium ; alterius sic 410 Altera poscit opem res et conjurat amice. Qui studet optatam cursu contingere metam Multa tuUt fecitque puer, sudavit et alsit, Abstinuit venere et vino ; qui Pythia cantat Tibicen didicit prius extimuitque magistrum. Nec satis est dixisse : " Ego mira poemata pango ; ' Occupet extremum scabies ; mihi tm*pe reUnqui est Et quod non didici sane nescire fateri." Ut praeco, ad merces turbam qui cogit emendas, Assentatores jubet ad lucrum ire poeta 420 Dives agris, dives positis in fenore nimmiis. 2;J0 HORATII FLACCI Si vero est unctum qui recte ponere possit Et spondere levi pro paupere et eripere atris Litibus implicitum, mirabor si sciet inter- Noscere mendacem verumque beatus amicum. Tu seu donaris seu quid donai-e voles cui, Nolito ad versus tibi factos ducere plenum Laetitiae ; clamabit enim Pulchre! bene! recte! Pallescet super his, etiam stillabit amicis Ex ocuUs rorem, saliet, tundet pede terram. l."5n Ut qui conducti plorant in funere dicunt Et faciunt prope plura dolentibus ex animo, sic Derisor vero plus laudatore movetur. Reges dicuntur multis urgere cukiUis Et torquere mero quem perspexisse laborant, An sit amicitia dignus : si carmina condes Nunquam te fallant animi sub vulpe latentes. (^uintilio si quid recitares, " Corrige sodes Hoc." aiebat, "et hoc :" melius te posse negares Bis terque expertum frustra, delere jubebat 440 Et male tornatos incudi Teddere versus. Si defeudere dehctum quam vertere malles, Nullum ultra verbum aut operam insumebat inanem Quin sine rivali teque et tua solus amares. Vir bonus et prudens versus reprehendet inertes, Gulpabit duros, incomptis adhnet atrum Traverso calamo signum, ambitiosa recidet Omamenta, parum claris lucem dare coget, Arguet ambigue dictum, mutanda notabit, Fiet Aristarchus ; non dicet: " Cur ego amicum 450 OfFendam in nugis 1" Hae nugae seria ducent In mala derisum semel exceptumque sinistre. Ut mala quem scabies aut morbus regius urget Aut fanaticus error et iracunda Diana, Vesanum tetigisse timent fugiuntque poetam Qui sapiunt ; agitant pueri incautique sequuntur. Hic, dum sublimis versus ructatur et errat, Si vekiti merulis intentus decidit auceps ARS POETICA. 261 In puteum foveamve, licet, " Succurrite," longum Clamet, " lo cives !" non sit qui toUere curet. 460 Si curet quis opem ferre et demittere funem, " Qui scis an prudens huc se prqjecerit atque Servari nolit ?" dicam, Siculique poetae Narrabo interitum. Deus immortalis haberi Dum cupit Empedocles, ardentem frigidus Aetnam Insiluit. Sit jus liceatque perire poetis : Invitum qui servat idem facit occidenti. Nec semel hoc fecit, nec si retractus erit jam Fiet homo et ponet famosae mortis amorem. Nec satis apparet cur versus factitet, utrum 470 Minxerit in patrios cineres, an triste bidental Moverit incestus : certe fiirit ac velut ursus Objectos caveae valuit si frangere clathros, Indoctum doctumque fiigat recitator acerbus ; Quem vero arripuit tenet occiditque legendo, Non missura cutem nisi plena cruoris hirudo. R. CLAT, PBUITER, lOSPON. ^ ^^ W;;i^^ LO .t oo aS U o H UO H lO ^J 00 CO ^J tU H University of Toronto Library DO NOT REMOVE THE CARD FROM THIS POCKET Acme Library Card Pocket LOWE-MARTIN CO. LIMITEE